\id MRK - Gwahatike NT [dah] -Papua New Guinea 2000 (web version -2013) \h Mak \toc1 Mak beleŋ Mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ kayyiŋ \toc2 Mak \toc3 Mak \mt1 Mak \mt2 Mak beleŋ Mere igiŋ Yesu niŋ yitiŋ kayyiŋ \c 1 \s Yon Baptais beleŋ gitik iryiŋ \p \v 1 Baraŋ igiŋ gabe Yesu Kristu, Al Kuruŋ Urmiŋ gote baraŋ fudinde goyen miŋ ureŋ tihim. \p \v 2 Be, Al Kuruŋ beleŋ Urmiŋ mere iryiŋ goyen mere basaŋ almiŋ porofet kura Aisaia beleŋ asaŋde gahade kayyiŋ: \q1 “Meteŋ alne teŋ kermeke meheŋ heŋ kuyeŋ. \q2 Kuŋbe beleŋge kerde gunyeŋ.”\f + \fr 1:2 \ft Mere gabe Aisaia beleŋ ma kayyiŋ. Malakai beleŋ kayyiŋ. Gega Aisaiabe Al Kuruŋyen mere basaŋ mar kuruŋ bana goŋ niŋ al deŋem keŋkelakbe gogo geb, Mak beleŋ Aisaia deŋem kayyiŋ.\f* \rq Malakai 3:1\rq* \q1 \v 3 “Sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ al kura forok yeŋbe alya bereya beleŋ Doyaŋ Al Kuruŋyen mere nurde gama ird ird niŋ dufay gitik teŋ teŋ ge gahade kuware tagalde hiyeŋ: \q2 ‘Doyaŋ Al Kuruŋyen beleŋ kernaŋ. \q2 Beleŋmiŋ sope irde huwa irnaŋ,’ yiriŋ,” yitiŋ hi. \rq Aisaia 40:3\rq* \p \v 4 Niŋgeb Yon Baptaisbe sawsawa po kuruŋ naŋa bana forok yeŋbe alya bereya baptais yirde saba tagalde hinhin. Sabamiŋbe gahade: “Mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ henaŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋtiŋ halde dunke baptais tenayiŋ,” yineŋ hinhin. \v 5 Irkeb alya bereya Yudia naŋa goyen bana niŋ taun kuruŋ Yerusalemya naŋa bana goŋ niŋ taun hoyaŋya hoyaŋya goyen budam wor po Yon hitte kuŋ hinhan. Kuŋbe mata buluŋmiŋ ge Al Kuruŋ pohogay irkeb Yon beleŋ Yodan fete baptais yirde hinhin. \p \v 6 Yonbe dapŋa kamel wuyŋeŋ beleŋ uliŋhor irtiŋ goyen hor irdeb dapŋa sikkeŋ gore po teŋ kaŋmiŋ irde uliŋhor kerkek goyen mal temdere giti irde hiyen. Irdeb biŋge igiŋ kura ma nene hiyen. Gusuya yalaŋgu fimiŋya nene hiyen. \v 7 Yeŋbe mere gahade tagalde hinhin: “Ne harhoknerbe al kura wayyeŋ. Yende saŋiŋbe kuruŋ wor po, nere folek. Niŋgeb ne gahade gare epte ma yeŋ ge teŋ meteŋ kuruŋ titek hime. Kahaŋ basaŋmiŋde niŋ kaŋ urguŋ kaŋ yugu teŋ teŋ gobe meteŋ kuruŋ moŋ gega, go wor ne beleŋ epte moŋ yeŋ nurde hime. \v 8 Nebe fe uliŋ po baptais dirde hime goyenpoga yeŋbe Holi Spirit beleŋ baptais diryeŋ,” yineŋ hinhin. \s Yesu baptais tekeb Satan beleŋ tuŋaŋ uryiŋ \r (Mat 3:13–4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Be, go kamereb Yesu beleŋ Galili bana go niŋ taun dirŋeŋ Nasaret tubul teŋ Yon hitte Yodan fe siŋare wayyiŋ. Irkeb Yon beleŋ tukuŋ fe alare baptais iryiŋ. \v 10 Be, Yesu gob baptais teŋbe fe ala tubul teŋ siŋare wakeb goya goyen po naŋkiŋ hol yiriŋ. Irkeb Yesu beleŋ keneŋ hikeya Holi Spirit beleŋ yeŋ hitte kalyiŋgi foy teŋ kattiŋ yara teŋ kateŋ kipiryiŋ. \v 11 Irde naŋkiŋ hol yitiŋ bana gore al melak kura forok yeŋ Yesu mere iryiŋ: “Gebe urne, bubulkuŋne wor po. Ge niŋ amaŋeŋ wor po nurde guneŋ hime,” inyiŋ. \p \v 12 Be, go kamereb Holi Spirit beleŋ Yesu goyen sawsawa po kuruŋ naŋa bana goŋ bul irde tukuriŋ. \v 13 Tukukeb wawuŋ 40 goŋ hinhin. Irkeb uŋgurayen kuruŋmiŋ Satan beleŋ Yesu mata buluŋ tiyi yeŋ tuŋaŋ urde hinhin. Dapŋa duwi fuleŋam yaŋ kahal bana hikeya Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ doyaŋ irde faraŋ urde hinhan. \s Yesu beleŋ komatmiŋ yawaryiŋ \r (Mat 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Be, Galili naŋare niŋ doyaŋ al kuruŋ Herot Antipas beleŋ Yon teŋ koyare kiryiŋ. Go kamereb Yesu go Galili naŋare kuŋbe Al Kuruŋyen mere igiŋ goyen tagalde hinhin. \v 15 Mere tagalde hinhinbe gahade: “Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yireŋ yeŋ bikkeŋ nalu kiryiŋ gobe gago binde hihi. Niŋgeb yeŋ yufuk bana hitek yeŋ nurde haŋ kenem mata buluŋtiŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ bitiŋ mulgaŋ heŋbe meremiŋ ge dufaytiŋ saŋiŋ irnayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 16 Be, Yesu go Galili Makaŋ fereŋ kuŋ heŋyabe Saimonya kuliŋ Andruya makaŋde kamaŋ temeyde hike yinyiŋ. Ire itiŋya gobe makaŋ dapŋa yad yad mar. \v 17 Be, Yesu beleŋ irem go yeneŋbe, “Wayyi. Waŋ ne gama niryi. Irkeb al yade Al Kuruŋ hitte yukuŋ yukuŋ mar direŋ,” yinyiŋ. \v 18 Irkeb goyare po kamaŋmiŋ yubul teŋ Yesu gama iraryum. \p \v 19 Be, muŋ kura kutŋeŋ teŋbe Yemsya kuliŋ Yonyabe naniŋ Sebediya meteŋ marmiŋya hakwamiŋ hende heŋ kamaŋ sope irde hike yinyiŋ. \v 20 Yeneŋbe ire itiŋya goyen wor hoy yiryiŋ. Irkeb irem go naniŋya meteŋ marmiŋya hakwa bana po yubul teŋbe Yesu gama iraryum. \s Yesu beleŋ uŋgura takira tiyyiŋ \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 Be, Yesuya komatmiŋ meheŋde yawaryiŋ goya irde Kapeneam taunde kwamiŋ. Kuŋbe Yuda marte usaŋ nalu Sabat hekeb Yesu beleŋ Yuda marte gabu ya bana hurkuŋbe gabu ya bana goŋ hinhan mar goyen saba yiryiŋ. \v 22 Irkeb sabamiŋ go nurdeb saba gobe Moseyen saba tagalde haŋ mar beleŋ tagalde haŋyen yara moŋ, irde Al Kuruŋyen saŋiŋ miŋyaŋ beleŋ saba titiŋ yara saba tike keneŋbe dinoŋ kok yamiŋ. \v 23 Be, goyare goyenbe uŋgura ketal urtiŋ al kura gabu ya bana goŋ hinhin gore kekew tiyyiŋ. \v 24 Kekew teŋbe gaha inyiŋ: “Yesu, Nasaret niŋ al! Gebe daha dire yeŋ wayha? Gwamuŋ dure yeŋ wayha? Neb nurde guneŋ hime. Gebe Al Kuruŋyen Urmiŋ wor po,” inyiŋ. \v 25 Irkeb Yesu beleŋ mere hitemde po, “Bada hawa, irde al go tubul teŋ kat kwa!” inyiŋ. \v 26 Irkeb uŋgura gore al goyen uguŋ po aŋgor aŋgor irde kekew teŋbe tubul teŋ kat kuriŋ. \p \v 27 Be, al gor hinhan mar gore keneŋbe hurkuŋkat wor po teŋbe tigiri teŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. “Ey, gab dahadebe gago? Saba gabe tiŋeŋ wor po, Al Kuruŋyen saŋiŋ miŋyaŋ. Niŋgeb uŋgura wor meremiŋ nurdeb al go tubul teŋ busaharhaŋ!” yamiŋ. \v 28 Irkeb Yesuyen mere momoŋ gobe Galili naŋa bana goŋ bemel po kuruŋ heŋ kuriŋ. \s Yesu beleŋ al budam guram yirde hinhin \r (Mat 8:14-17; Luk 4:38-41) \p \v 29 Be, Yemsya Yonya irde Yesuya komatmiŋ hoyaŋ kura goya gobe gabu ya go tubul teŋbe goyare po Saimonya Andruyat yare kwamiŋ. \v 30 Yare gorbe Saimon teŋakbe aygaŋ buluŋ po irke ferde hinhin. Irkeb goke Yesu momoŋ iramiŋ. \v 31 Irkeb kuŋ keneŋbe haniŋde tanarde faraŋ urde isaŋ hekeb aygaŋ gob tubul tiyyiŋ. Irkeb bere go huwardebe Yesuya komatmiŋya goyen biŋge kaŋ yunyiŋ. \p \v 32 Be, Yesuyen mere momoŋ nuramiŋ mar beleŋbe goyen wawuŋbanare goyen ŋumtuk urde hikeb Sabat nalu hubu hihi yeŋbe Yesu hitte garbam marya uŋgura beleŋ ketal yurtiŋ marya kuruŋ goyen yade wayamiŋ. \v 33 Be, Kapeneam taunde niŋ al buda kuruŋ goyen waŋ Yesu hinhin ya goyen diliŋ mar gabu iramiŋ. \v 34 Irkeb Yesu beleŋ garbammiŋ kurayen kurayen goyen sope yiryiŋ. Irdeb uŋgura beleŋ al ketal yurtiŋ goyen wor yakira tiyyiŋ. Goyenbe uŋgura gore Yesube al gwahade yeŋ nuramiŋ. Gega, “Ne niŋ ma tagalnayiŋ,” yineŋ utaŋ yiryiŋ. \s Yesube Galili naŋa bana saba tagalde hinhin \r (Luk 4:42-44) \p \v 35 Be, naŋa hako ga fay urde hikeyabe Yesu huwarde ya go tubul teŋ naŋa al miŋmoŋde kuriŋ. Kuŋbe Al Kuruŋya mere teŋ hinaryum. \v 36 Irkeb Saimonya kadom yagoya beleŋ kuŋ yeŋ ge naŋkeneŋ hinhan. \v 37 Irde keneŋbe, “Al buda kuruŋ gayen ge niŋ naŋkeneŋ haŋ,” inamiŋ. \v 38 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Nebe saba tagal tagal niŋ wamiriŋ. Niŋgeb wake tiyuŋ biŋyaŋ biŋyaŋ ga wor kuniŋ. Kuŋ goyaŋ wor saba tagalde tukeŋ,” yinyiŋ. \v 39 Gwaha yeŋbe Galili naŋa bana kuŋ Yuda marte gabu yayaŋ saba tagalde uŋgura yakira teŋ hinhin. \s Yesu beleŋ al kura busuka miŋyaŋ sope iryiŋ \r (Mat 8:1-4; Luk 5:12-16) \p \v 40 Be, al kura busuka miŋyaŋ beleŋ Yesu hitte waŋ kahaŋ miŋde kuku kaŋbe eseŋ mere irde, “Dufayger wilakŋeŋ nurde ha kenem igiŋ sope nirayiŋ,” inyiŋ. \v 41 Gwaha inkeb Yesu beleŋ buniŋeŋ wor po nurdeb haniŋ temeyde al go tanaryiŋ. Irdeb, “Igiŋ sope gireŋ geb, igiŋ hawa!” inyiŋ. \v 42 Irkeb goyare po usu buluŋ go hubu hekeb igiŋ hiriŋ. \v 43-44 Irkeb Yesu beleŋ, “Al hoyaŋ kura mata gake momoŋ ma yirayiŋ,” ineŋ hayhay irdeb, “Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar hitte po kuŋ ulge yikala yirayiŋ. Irkeb ulge go keneŋ fudinde igiŋ hihi yekeb Mose beleŋ bikkeŋ yiriŋ mata goyen gama irde dapŋa kura teŋ mel go yunkeb ge niŋ teŋ Al Kuruŋ kumga teŋ unnayiŋ. Irkeb al tumŋaŋ fudinde igiŋ haha yeŋ gennayiŋ,” ineŋbe, “Igiŋge kwa!” inyiŋ. \v 45 Goyenpoga al go siŋare kuŋbe igiŋ hiriŋ goke mali po tagalde tukuriŋ. Irkeb mere go kuŋ kuruŋ hiriŋ. Goke teŋbe Yesu goyen taunyaŋ kawan heŋ kutek ma irkeb al miŋmoŋ naŋayaŋ po heŋ kuŋ hinhin. Goyenbe albe tiyuŋ kurhan mat kurhan mat kinniŋ yeŋ waŋ hinhan. \c 2 \s Yesu beleŋ al uliŋ kamtiŋ sope iryiŋ \r (Mat 9:1-8; Luk 5:17-26) \p \v 1 Be, wawuŋ karwo ma sipte wet kura heŋbe Yesu go tebaŋ Kapeneam kuriŋ. Kuŋ yare hikeb albe nuramiŋ. \v 2 Nurdeb kinniŋ yeŋ al budam waŋ yare gor gabu iramiŋ. Irkeb Yesu beleŋ saba tagalde hinhin. Ya biŋ bana goŋbe gasuŋ makiŋ wor po hiriŋ. Ya siŋare wor gwahade po. \v 3 Gwaha teŋ hikeb al sipte kura gore al uliŋ kamtiŋ sapirte teŋ wayamiŋ. \v 4 Gega beleŋ gwaha mat kura Yesu hitte tukutek moŋ yirkeb teŋ ya goyen hende hurkamiŋ. Hurkuŋbe Yesu hinhin turte gor yameŋ iramiŋ. Irdeb garbam al go sapirte palgir irke Yesu hinhin binde kurkuriŋ. \v 5 Irkeb Yesu beleŋ dufaymiŋ tareŋ go yeneŋbe al uliŋ kamtiŋ goyen, “Urne, mata buluŋge halde gunhem,” inyiŋ. \p \v 6 Goyenterbe Moseyen saba mar kura gor keperdeb biŋde po, \v 7 “Al gabe al dahade niŋgeb mere gwahade tiya? Al Kuruŋ po gab alyen mata buluŋ halde hiyen. Yeŋbe Al Kuruŋ sukal irde hi,” yeŋ dufay heŋ hinhan. \v 8 Gwaha teŋ hikeb Yesu beleŋ yeneŋ bebak teŋbe gaha yinyiŋ: “Daniŋ dufay gwahade kerde haŋ? \v 9 Damiŋbe meteŋeŋ? ‘Mata buluŋge halde gunhem,’ inhem goyen ma ‘Huwarde sapirge teŋ kwa,’ ineŋ goyen? \v 10 Gogab deŋ beleŋ, ‘Nebe Al Urmiŋ,\f + \fr 2:10 \ft Al Urmiŋ gote miŋbe alya bereya Al Kuruŋ hitte Yumulgaŋ teŋ teŋ Al. Daniel 7:13 gorbe deŋem Al Urmiŋ goyen hi.\f* megen niŋ marte mata buluŋ halde halde saŋiŋ miŋyaŋ,’ yeŋ nennayiŋ,” yinyiŋ. Gwaha yineŋbe garbam al goyen, \v 11 “Ne gare ginhem. Huwarde sapirge teŋ yager kwa!” inyiŋ. \v 12 Inkeb al tumŋaŋ keneŋ hikeya huwardeb sapirmiŋ teŋ siŋare kat kuriŋ. Irkeb al tumŋaŋ gor hinhan goreb hurkuŋkat teŋbe, “Ey, mata gahade kura ma keneŋ hityen. Da matabe gago?” yeŋbe Al Kuruŋ turuŋ iramiŋ. \s Yesu beleŋ Liwai hoy iryiŋ \r (Mat 9:9-13; Luk 5:27-32) \p \v 13 Be, Yesu go tebaŋ Galili fe ala kuruŋ fereŋyaŋ kuŋ hikeb al budam yeŋ hitte wayamiŋ. Irkeb saba yirde hinhin. \v 14 Kuŋ heŋyabe Alfius urmiŋ Liwai teks yad yad gasuŋde\f + \fr 2:14 \ft Roma gabmanyen teks hora teŋ teŋ gasuŋ. Roma gabmande hora teŋ teŋ goke Yuda mar beleŋ igiŋ ma nurde hinhan.\f* keperde meteŋ teŋ hike kinyiŋ. Keneŋbe, “Gama nira,” inkeb Liwai go huwarde gama iryiŋ. \p \v 15 Be, Yesu go komatmiŋya Liwaiyen yare kuŋbe Liwaiyen meteŋ kadom yagoya Moseyen saba keŋkela ma gama irkeb Yuda marte tikula saŋiŋ po gama irde haŋyen Farisi mar beleŋ “mata buluŋ mar” yineŋ haŋyen mar goya dula teŋ hinhan. Al budam yeŋya hinhan. \v 16 Gwaha teŋ hikeb Farisi mar kura Moseyen saba tagalde haŋyen mar beleŋ yeneŋbe Yesuyen komatmiŋ goyen yinamiŋ: “Dahade niŋgeb yeŋbe teks yad yad marya ‘mata buluŋ mar’ yineŋ hityen mar goya dula teŋ haŋ?” \v 17 Gwaha yinke nurdeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Al uliŋde igiŋbe guram al niŋ ma nurde haŋyen. Garbam al po gab guram al niŋ nurde haŋyen. Nebe neŋ al huwak yeŋ nurde haŋ mar goyen faraŋ yure yeŋ ma wamiriŋ. Gwaha titŋeŋbe neŋbe mata buluŋ mar yeŋ nurde haŋ mar faraŋ yure yeŋ wamiriŋ,” yinyiŋ. \s Farisi mar beleŋ biŋge kutŋa ird ird mata niŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ \r (Mat 9:14-17; Luk 5:33-39) \p \v 18 Be, Yon Baptaisyen komatya Farisi maryabe biŋge kutŋa irde hinhan. Irkeb al kura Yesu hitte waŋbe, “Yonyen komatya Farisi marte komatyabe biŋge kutŋa irde haŋ gega, daniŋ geb komatgebe gwaha ma teŋ haŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 19 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Dahade niŋgeb tikiŋ mere miŋ al yiŋgeŋ hikeya biŋge netek marbe biŋge kutŋa irnayiŋ? Gobe epte moŋ. \v 20 Gega kame kura tikiŋ mere miŋ al go yubul teŋ kuke gab igiŋ biŋge kutŋa irde hinayiŋ. \p \v 21 “Al kura amil gergeŋ teŋ amil bikkekya ma gada iryeŋ. Gwaha iryeŋ gobe amil gergeŋ gote kaŋ beleŋ amil bikkek yuluŋ tikeb yameŋ go kuruŋ wor po hiyyeŋ. \v 22 Al kura wain fimiŋ gergeŋ teŋ dapŋa sikkeŋ beleŋ po wain fimiŋ heŋ heŋ irtiŋ bikkek bana goŋ ma unyeŋ. Gwaha iryeŋbe wain fimiŋ gergeŋ goreb wain fimiŋ heŋ heŋ bikkek goyen kumga tike erek nene wok yeŋ pasi hekeb det irawakde tumŋaŋ buluŋ hiriryeŋ. Niŋgeb wain fimiŋ gergeŋbe wain fimiŋ heŋ heŋ gergeŋ bana po untek,” yinyiŋ. \s Yesube Sabat nalu gote miŋ al \r (Mat 12:1-8; Luk 6:1-5) \p \v 23 Be, Sabat nalu kurare kurab Yesuya komatmiŋya wit\f + \fr 2:23 \ft Witbe rais yara. Gore beret irde haŋyen.\f* meteŋyaŋ kuŋ hinhan. Kuŋ heŋbe komatmiŋ beleŋ wit igineŋ yad namiŋ. \v 24 Go nene hikeya Farisi mar beleŋ waŋ yeneŋbe Yesu goyen, “Sabat nalure mata gwaha ma teŋ hinayiŋ yitiŋ goyen komatge yago beleŋ mata teŋ haŋ gabe dahade?” inamiŋ. \v 25 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Dewitya kadomya biŋge kamde mata tiyamiŋ gobe ma kapyaŋ heŋ nurde haŋyen? \v 26 Abiatar beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ mar gote kuruŋmiŋ hinhinyabe Dewit beleŋ Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋ biŋge himam Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte kudiŋeŋ goyen yade kadomya namiŋ. \v 27 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ albe Sabat nalu niŋ ma iryiŋ. Sabat nalube al niŋ iryiŋ. \v 28 Niŋgeb Sabat nalu goyen wor ne Al Urmiŋ gabe gote miŋ al,” yinyiŋ. \c 3 \s Al haniŋ nonbo hitiŋ sope iryiŋ \r (Mat 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1 Be, wawuŋ kurare kurab Yesu go Yuda marte gabu yare hurkuriŋ. Bana goŋbe haniŋ nonbo hitiŋ al kura hinhin. \v 2 Ya bana goŋ hinhan mar goyen kurabe Yesu beleŋ Sabat nalure sope irke goyenter merem yaŋ irniŋ yeŋ kintiŋde kintiŋde hinhan. \v 3 Irkeb Yesu beleŋ al haniŋ nonbo hitiŋ goyen, “Kuŋ al diliŋ mar huwara,” inyiŋ. \v 4 Irdeb gor hinhan mar goyen, “Sabat nalure mata dahadebe igiŋ? Mata buluŋ ma mata igiŋ? Niŋgeb al sope yirtek ma yubul titeke kamnayiŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Gwaha yinkeb mel gobe merem moŋ, doŋ uramiŋ. \v 5 Irkeb Yesu beleŋ tonaŋ tareŋ mar goyen yeneŋ tukuŋbe biŋ ar yiriŋ gega, buniŋeŋ nurde yunyiŋ. Irdeb al go, “Hange giŋ ira,” inkeb haniŋ giŋ iryiŋ. Irkeb goya goyen po igiŋ hiriŋ. \v 6 Gwaha tike keneŋbe Farisi mar gobe kat kuŋ Herotyen marya gabu heŋ daha mat kura Yesu mayteke kami yeŋ mere sege iramiŋ. \s Al budam Yesu gama irde hinhan \p \v 7 Be, Yesuya komatmiŋya gobe gor mat Galili fe ala kuruŋ siŋare kurkamiŋ. Kurkukeb Galili naŋa bana goŋ niŋ al budam gama iramiŋ. \v 8 Yesu mata teŋ hinhin gote mere momoŋ nurdeb al budam Yerusalem, Saidonyabe, Tair taunde niŋya Yudiaya Idumea naŋa bana goŋ niŋ alya Yodan fe siŋa kurhan kurhan mat waŋ Yesu hitte gabu iramiŋ. \v 9-10 Yeŋ beleŋbe al budam sope yiryiŋ. Irkeb garbam mar kura gor hinhan goreb Yesu sisaŋ urniŋ yeŋ kadom weŋ yupepel yirde kwamiŋ. Al budam gwaha tikeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago goyen, “Hakwa kura tawaŋ nunnaŋ. Gogab al farkaka ma nirnayiŋ ge,” yinyiŋ. \v 11 Be, uŋgura al ketal yurtiŋ hinhan goreb Yesu keneŋ kafura heŋbe, “Gebe Al Kuruŋ Urmiŋ wor po!” ineŋ megen kateŋ kekew teŋ hinhan. \v 12 Gega Yesu beleŋ, “Al hoyaŋ goya momoŋ yirde ma!” yineŋ saŋiŋ po hayhay yirde hinhin. \s Yesu beleŋ komatmiŋ 12 yawaryiŋ \r (Mat 10:1-4; Luk 6:12-16) \p \v 13 Be, Yesu go naŋa doŋdoŋeŋde kura gor hurkuŋ al goyen yaware yeŋ nurde yuneŋ hinhin mar go po deŋe yurke yeŋ hitte hurkamiŋ. Yeŋ hitte kukeb al 12 yawaryiŋ. \v 14-15 Irdeb al 12 gokeb, “Yeŋbe neya hitek. Irde hulyaŋ yirmeke kuŋ saba tagalde tukuŋ hinayiŋ. Tareŋ yunmeke uŋgura yakira teŋ hinayiŋ,” yeŋ mel goyen “Komatne yago” yinyiŋ. \v 16 Al 12 yawaryiŋ gote deŋembe Saimon, deŋe gergeŋ unyiŋbe Pita, \v 17 Sebedi urmiŋ waraŋ Yemsya kuliŋ Yon deŋem gergeŋbe Boaneges. Deŋe gote miŋbe mohoŋ ukam yaŋ daga kuliŋ yara. \v 18-19 Kurabe Andru, Filip, Batolomiyu, Matiyu, Tomas, Yems yeŋbe Alfius urmiŋ, Tadius, Saimon yeŋbe Selot,\f + \fr 3:18-19 \ft Roma gabman asogo irde hinhan mar gote deŋembe Selot.\f* irde Yudas Iskariot. Yudas Iskariot gobe kame Yesu niŋ asogo hay hiriŋ al go goyen. \s Yesuya Uŋgura Belsebulya \r (Mat 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Be, Yesuya komatmiŋya gobe yare hurkuŋbe, “Biŋge niniŋ,” yamiŋ. Gega al budam heŋ ga moŋ sopte waŋ gabu irkeb epte ma dula titek hamiŋ. \v 21 Goyenterbe Yesu tayŋeŋ goyen, “Yesube kukuwa heŋ hi,” mere momoŋ nuramiŋ. Irdeb Yesube ya goyenter hi yeŋ nurdeb tiyuŋmiŋde teŋ kuniŋ yeŋ wayamiŋ. \v 22 Gwaha teŋ hikeyabe Moseyen saba mar kura Yerusalem mat kateŋ Yesu niŋ yeŋbe, “Al gabe uŋgurayen kuruŋmiŋ Belsebul beleŋ ketal urtiŋ geb, Belsebul gote tareŋde uŋgura yakira teŋ hi,” yamiŋ. \v 23 Gwaha yeke nurdeb Yesu beleŋ wanaŋ yinke waŋ gabu irkeb siraw merere gaha yinyiŋ: “Dahade niŋgeb Satan beleŋ uŋgura kadom yakira tiyyeŋ? \v 24 Al miŋ kuruŋ kura beleŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom asogo gird teŋ bur yenayiŋ gobe tareŋ ma heŋ tumŋaŋ buluŋ henayiŋ. \v 25 Irde al miŋ uŋkureŋ wor gwahade po yiŋgeŋ uliŋ kadom asogo gird teŋ bur yenayiŋbe tumŋaŋ mugol nenayiŋ. \v 26 Niŋgeb gwahade goyen po Satan beleŋ uŋgura yeŋ yufukde haŋ goyen buluŋ buluŋ yiryeŋbe dahadem saŋiŋ henayiŋ? Epte moŋ. Gwaha tinayiŋbe tareŋmiŋ hubu hiyyeŋ. \p \v 27 “Al kura epte ma al tareŋ miŋyaŋde yare hurkuŋ detmiŋ yawaryeŋ. Gwaha tiye yeŋbe al saŋiŋ miŋyaŋ go wa teŋ fere tike hike gab epte detmiŋ yawaryeŋ. \v 28 Fudinde wor po dineŋ hime. Mata buluŋya sukal meretiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ igiŋ halde dunyeŋ. \v 29 Gega Holi Spirit sukal irnayiŋbe epte ma wor po halde dunyeŋ. Mata buluŋtiŋ gobe hugiŋeŋ hiyeŋ,” yinyiŋ. \v 30 Yesu beleŋ gwaha yinyiŋ gobe Farisi mar gore yeŋ ge yeŋ, “Yeŋbe uŋguram yaŋ,” yekeb gogo gwaha yinyiŋ. \s Yesu miliŋya kuliŋ weŋya \r (Mat 12:46-50; Luk 8:19-21) \p \v 31 Be, Yesu go gwaha teŋ gor hikeb miliŋya kuliŋ weŋya waŋ forok yeŋbe Yesu hinhin ya goyen siŋare heŋbe yeŋ ge keya hamiŋ. \v 32 Irkeb Yesu hitte waŋ milgu irde keperde hinhan mar beleŋ nurdeb, “Momkeya kolge yagoya waŋ siŋare ga heŋ ge niŋ yeŋ haŋ,” inamiŋ. \v 33 Gwaha inkeb, “Ganuŋbe mamneya kolne weŋya?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 34 Irdeb alya bereya keperde milgu iramiŋ mar goyen yeneŋbe, “Mamneya kolne weŋyabe gago haŋ! \v 35 Alya bereya Al Kuruŋyen dufay gama irde haŋ marbe kolne, hayneya mamne yagoya,” yinyiŋ. \c 4 \s Yasuŋ alyen maya mere \r (Mat 13:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Be, Yesube Galili fe ala kuruŋ siŋare kura gor tebaŋ sabamiŋ miŋ uryiŋ. Gorbe al budam wor po gabu iramiŋ. Niŋgeb Yesu go hakwa dirŋeŋ kura goyen hende hurkuŋ keperde saba yirde hike albe fe siŋare heŋ sabamiŋ palŋa irde hinhan. \v 2 Sabamiŋ budambe maya mere mat yirde hinhin. Maya meremiŋ kurabe gahade: \v 3 “Ga nurnaŋ! Al kura wit muykeŋ tur ire yeŋ meteŋmiŋde kuriŋ. \v 4 Kuŋbe wit muykeŋ tur irde tukuriŋ. Goyenbe kura soŋ heŋbe beleŋyaŋ katamiŋ. Katkeb nu beleŋ namiŋ. \v 5 Kurabe hora arat geb, megeŋ halgayiŋ bana katamiŋ. Irdeb araŋ po kawaŋ hamiŋ. \v 6 Goyenbe filginiŋ tareŋ ma hitiŋ geb, naŋa beleŋ kumga yirke algup nen kamamiŋ. \v 7 Wit muykeŋ kurabe soŋ heŋ yamuŋ duwi bana katamiŋ. Irde igiŋ kawaŋ hamiŋ gega, yamuŋ duwi beleŋ awrum yurke nonbo heŋ igineŋ ma hamiŋ. \v 8 Goyenpoga kurabe megeŋ igiŋyaŋ wor po katamiŋ. Kateŋ kawaŋ heŋ karkuwaŋ heŋbe igineŋ budam wor po forok yamiŋ. Igineŋ kurabe 30, kurabe 60, irdeb kurabe 100 gwahade forok yamiŋ,” yinyiŋ. \v 9 Gwaha yineŋbe, “Mere teŋ hime gayen bebak tiniŋ yeŋbe keŋkela palŋa irde gab bebak tinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 10 Be, al hoyaŋ bur yeŋ pasi hekeb komatmiŋya al kura yeŋ gama irde hinhan marbe yeŋ hitte waŋ kalyaŋ kerdeb siraw mere tiyyiŋ goke gusuŋaŋ iramiŋ. \v 11 Irke wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Deŋbe Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird mata banare hiyen goyen gago kawan dikala dirhem. Gega ne ma neŋkela heŋ haŋ marbe siraw mere teŋ hime gate miŋ ma nurnayiŋ. \v 12 Ga mata gake Al Kuruŋyen mere basaŋ al Aisaia beleŋ bikkeŋ gahade kayyiŋ: \q1 ‘Yeŋbe keneŋ hinayiŋ, gega bebak ma teŋ hinayiŋ, \q1 irde mere nurde hinayiŋ, goyenbe miŋ go ma nurde hinayiŋ. \q1 Moŋ manhan biŋ mulgaŋ hekeb Al Kuruŋ beleŋ mata buluŋmiŋ halde yunwoŋ,’ katiŋ hi,” yinyiŋ. \rq Aisaia 6:9-10\rq* \s Yesu beleŋ yasuŋ alyen maya mere gote miŋ tagalyiŋ \r (Mat 13:18-23; Luk 8:11-15) \p \v 13 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Yasuŋ alyen maya mere gate miŋbe muŋ kura ma nurde haŋ? Niŋgeb daha matbe siraw mere hoyaŋ goyen miŋ bebak tinayiŋ? \v 14 Yasuŋ alyen maya mere gote miŋbe gahade: yasuŋ al beleŋ wit muykeŋ tur iryeŋ gote miŋbe al kura beleŋ Al Kuruŋyen mere tagalde tukuyeŋ. \v 15 Al kurabe wit muykeŋ beleŋyaŋ kattiŋ go gwahade goyen. Al Kuruŋyen mere nurkeb goyare po Satan beleŋ waŋ biŋde mere goyen goraŋ yiryeŋ. \v 16-17 Munaŋ kurabe Al Kuruŋyen mere nurde amaŋ henayiŋ. Goyenbe mere goke teŋ kanduk forok yekeb Al Kuruŋyen mere goyen araŋ po tubul tinayiŋ mar gobe wit muykeŋ hora arat bana kattiŋ go gwahade goyen. \v 18 Al kurabe wit muykeŋ yamuŋ duwi dugu bana kattiŋ yara. Yeŋbe Al Kuruŋyen mere nurnayiŋ. \v 19 Gega heŋ heŋmiŋ ge ug po dufay heŋ kandukŋeŋ nurde, megen niŋ samuŋya det kurayen kurayen yad yad niŋ po biŋ harde hike gore Al Kuruŋyen mere biŋ bana hiyeŋ goyen hika tikeb nonbo heŋ igineŋ ma hiyyeŋ. \v 20 Munaŋ kura marbe wit muykeŋ megeŋ igiŋyaŋ kateŋ kawaŋ heŋbe igineŋbe budam 30, 60, kurabe 100 gwahade forok yenayiŋ go gwahade yara. Al gobe Al Kuruŋyen mere nurde biŋde kerde gama irdeb gote igineŋ budam wor po forok yiryeŋ,” yinyiŋ. \s Hulsiyen maya mere \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 Irdeb sopte gaha yinyiŋ: “Al ganuŋ kura hulsi usuŋ urde tukuŋ koroŋ teŋ aw urde hiyen? Ma tukuŋ poŋ bana kerde hiyen? Hubu wor po. Gwaha irtiŋeŋbe teŋ omasiŋ hende biŋguŋ irde hiyen. \v 22 Niŋgeb det kura banare haŋ goyen kamebe tumŋaŋ kawan forok yenayiŋ. Irde det kura malare haŋ gobe tumŋaŋ kamebe hol yirke kawan heke yennayiŋ. \v 23 Mere tihim ga miŋ nurniŋ yeŋbe keŋkela palŋa irde bebak tinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 24 Gwaha yineŋbe sopte gaha yinyiŋ: “Mere nurhaŋ gake keŋkela dufay henayiŋ. Mere gabe fudinde yeŋ gama irkeb go hendebe Al Kuruŋ beleŋ dufay igiŋ budam dunyeŋ. \v 25 Fudinde, al kura mere gate miŋ nurde biŋ hol iryeŋbe Al Kuruŋyen dufay makiŋ wor po hiyyeŋ. Goyenpoga mere gobe nuryeŋ gega, gama irtek ma iryeŋ al gobe Al Kuruŋ beleŋ bikkeŋ dufay untiŋ go wor tumulgaŋ tiyyeŋ,” yinyiŋ. \s Det muykeŋ kawaŋ heŋ heŋyen siraw mere \p \v 26 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hiyen gote matabe gahade: al kura meteŋde kuŋ wit muykeŋ tur iryeŋ. \v 27 Irde mulgaŋ heŋ yare waŋ ferd fay hiyeŋ kuruŋ gobe wit muykeŋ goyen gwaha mat kura pul yeŋ kawaŋ heŋ hi yeŋ ma nurde hiyeŋ. \v 28 Hiyeŋ kuruŋ gobe megeŋ fimiŋ teŋbe kawaŋ heŋ kuruŋ heŋ hiyeŋ. Haŋkapyabe pigiŋ wa forok yiyyeŋ. Irkeb gor matbe fuwala hiyyeŋ. Irde go kamereb igineŋ budam wor po henayiŋ. \v 29 Wit sak yeŋ yeŋ nalu hekeb meteŋ miŋ al waŋbe wit wal wal bidila tukuŋ walde yawaryeŋ,” yinyiŋ. \s Mastet he bilmiŋ gote siraw mere \r (Mat 13:31-32,34; Luk 13:18-19) \p \v 30 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird gobe dahade yeŋ nurtek? Irde da siraw merere tagaltek? \v 31 Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird gobe mastet he bilmiŋ dirŋeŋ muŋ wor po megen kawaŋ hiyyeŋ go gwahade goyen. \v 32 Kawaŋ heŋ kuŋ kuruŋ heŋ haniŋ karkuwaŋ hekeb nu beleŋ waŋ goyaŋ hagam yirde hinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 33 Be, Yesube maya mere budam gahade gayen po igiŋ bebak tinayiŋ mat saba yirde hinhin. \v 34 Yeŋbe siraw merere po saba yirde hinhin. Gega komatmiŋ yagoya po heŋbe siraw mere gote miŋ banare niŋ goyen kawan bebak yirde hinhin. \s Yesu beleŋ meŋeya dubaya masi yiryiŋ \r (Mat 8:23-27; Luk 8:22-25) \p \v 35 Be, goyen wawuŋbanabe Yesu beleŋ komatmiŋ goyen, “Fe ala siŋa kurhan iroŋ kuniŋ,” yinyiŋ. \v 36 Gwaha yinkeb al buda kuruŋ goyen gor po yubul teŋbe Yesu hinhin hakware gor hurkuŋbe kwamiŋ. Irkeb al hoyaŋ wor hakwa kura hende hurkuŋbe Yesu gama iramiŋ. \v 37 Kuŋ hikeb meŋe tareŋ po huwaryiŋ. Irkeb fe goyen makaŋ duba yara karkuwaŋ huwarde waŋ hakwa siŋsiŋyaŋ mayde biŋ bana kurkuŋ hinhin. \v 38 Goyarebe Yesu go hakwa kimyaŋ beleŋ kalku hende ferde hinhin. Irke komatmiŋ beleŋ igiŋ ma nurde isaŋ heŋbe, “Tisa, kamniŋ teŋ hite gabe igiŋ nurde ha?” inamiŋ. \v 39 Irkeb Yesu go huwardeb meŋeya dubaya goyen masi yirde, “Bada hiri!” yinkeb goya po yul yeŋ kamaryum. \v 40 Irkeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago goyen, “Deŋbe saŋiŋne ma keneŋ bebak teŋ haŋ geb, gago kafura heŋ haŋ?” yinyiŋ. \v 41 Irkeb komatmiŋ yago gobe kafura wor po heŋ kadom gusuŋaŋ gird teŋbe, “Da albe gago? Meŋeya makaŋya wor meremiŋ nurhar!” yamiŋ. \c 5 \s Yesu beleŋ al uŋguram yaŋ sope iryiŋ \r (Mat 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Be, Yesuya komatmiŋya gobe Galili fe ala kuruŋ siŋa kurhan Gerasa marte naŋare forok yamiŋ. \v 2 Irdeb Yesu gobe hakwa tubul teŋ siŋare kat kukeb al kura uŋguram yaŋ beleŋ Yesu kene yeŋ bembare mat wayyiŋ. \v 3 Al gobe bembayaŋ ferde kuŋ hiyen. Yeŋbe al beleŋ epte ma tanarde fere titek. Kaŋ tareŋ sende wor epte ma fere titek hiyen. \v 4 Tanarde kahaŋya haniŋya fere teŋ haŋyen. Gega sen kiriŋtiktuk heŋ kahaŋde niŋ ain manaŋ yukala teŋ hiyen. Niŋgeb al beleŋ epte ma hikaka irde fere titek hiyen. \v 5 Yeŋbe hugiŋeŋ duguyaŋ kuŋ bembayaŋ heŋ kekew teŋ sikkeŋ hora po ilka teŋ hiyen. \p \v 6 Be, al gore Yesu go gisaw mat po keneŋbe kup yeŋ waŋ Yesu kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ tiyyiŋ. \v 7-8 Irkeb Yesu beleŋ uŋgura goyen, “Uŋgura, gebe nurde guneŋ hime. Al ga tubul teŋ kat kwa!” inkeb uŋgura gobe woywoy yeŋ kekew teŋbe, “Yesu! Gebe Al Kuruŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor po gote Urmiŋ. Daha nireŋ teŋ ha? ‘Buluŋ ma gireŋ,’ nineŋbe masi tiyayiŋ,” yeŋ eseŋ mere iryiŋ. \v 9 Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋgebe ganuŋ?” inyiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Neŋbe budam po hite geb, deŋnebe Legiyon,”\f + \fr 5:9 \ft Legiyon gote miŋbe fuleŋa mar budam 5,000 niŋ yitiŋ.\f* inyiŋ. \v 10 Irdeb, “Naŋa hitere gar mat hoyaŋde ma dakira tiyayiŋ,” ineŋ eseŋ mere irde parsay iryiŋ. \p \v 11 Be, mel go hinhan bindere gorbe bu budam wor po dugu dabayiŋde kura gor nuku teŋ dulaŋ teŋ hinhan. \v 12 Irkeb uŋgura buda goreb, “Ge beleŋ ok dinkeb kuŋ bu iro ketal yurniŋ,” ineŋ Yesu eseŋ mere iramiŋ. \v 13 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Igiŋ,” yinkeb uŋgura buda goyen al go tubul teŋ kuŋ bu buda goyen ketal yuramiŋ. Irkeb bu buda 2,000 goyen tumŋaŋ hul yeŋ kuŋ hamulare mat fe ala bana kurkuŋ fe nene kamamiŋ. \p \v 14 Irkeb bu doyaŋ mar beleŋ mata goyen keneŋbe busaharde tiyuŋmiŋyaŋ irde meteŋyaŋ kuŋbe mata forok yiriŋ goke tagalde tukamiŋ. Irkeb mere go nurdeb al budam mata goyen kinniŋ yeŋ kwamiŋ. \v 15 Kuŋbe uŋgura ketal urtiŋ al go dufaymiŋ wuk yitiŋde umŋa teŋbe Yesu hinhinde gor keperde hike keneŋbe kafura hamiŋ. \v 16 Irkeb mata go forok yeke kenamiŋ mar goreb uŋgura ketal urtiŋ al goyen daha mat igiŋ hiriŋ goyabe bu fe nene kamamiŋya goyen goke momoŋ yiramiŋ. \v 17 Irkeb al buda gore mere go nurde kafura heŋbe Yesu goyen, “Naŋa ga tubul teŋ kwayiŋ,” inamiŋ. \v 18 Gwaha inkeb hakwa hende hurkuŋ hikeb sope iryiŋ al goreb, “Yesu, igiŋ gama gireŋ?” inyiŋ. \v 19 Irkeb Yesu beleŋ ok ma ineŋbe, “Mulgaŋ heŋ tayge hitte kuŋ Al Kuruŋ beleŋ buniŋeŋ girde sope gira goke momoŋ yirayiŋ,” inyiŋ. \v 20 Irkeb Dekapolis naŋa bana Yesu beleŋ sope iryiŋ goyen tagalde tukuŋ hinhin. Tukukeb al budam al go keneŋ meremiŋ nurdeb diliŋ fot yamiŋ. \s Yesu beleŋ garbam bereya bere dirŋeŋ kamtiŋ sope yiryiŋ \r (Mat 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Be, Yesu gob sopte mulgaŋ heŋ fe ala kuruŋ siŋa kurhan Kapeneam kuŋ fe siŋare hikeb al budam waŋ gabu irde kalyaŋ keramiŋ. \v 22 Irkeb gor niŋ Yuda marte gabu ya doyaŋ al kura Yairus gore Yesu hitte wayyiŋ. Waŋ keneŋ yende palap matare Yesu kahaŋ miŋde urguŋ kaŋ kuku teŋbe, \v 23 “Werne kameŋ teŋ hi. Niŋgeb araŋ waŋ hange kerd unkeb igiŋ heŋ huwaryeŋ,” ineŋ eseŋ mere iryiŋ. \v 24 Irkeb meremiŋ goyen nurde Yesu go yeŋya kwaryum. Kuŋ hikeyab al budam kalyaŋ kerde tawtaw irde gama irde hinhan. \p \v 25 Be, goya goyenbe bere kura danduku miŋyaŋ goyen al gabu irde kuŋ hinhan bana goŋ kuŋ hinhin. Garbam gobe gayakkek moŋ. Damamiŋbe 12. \v 26 Niŋgeb bere gobe garbam goke guram al budam hitte sope nirnaŋ yeŋ kuŋ heŋbe horamiŋ go hende pasi irde hiyen. Goyenpoga guram kurayen kurayen gore igiŋ ma irde hiyen. Igiŋ hitŋeŋbe buluŋ wor po heŋ hiyen. \v 27-28 Gega Yesuyen mere momoŋ nurde hiyen geb, “Kuŋ amilmiŋ po sisaŋ urdeb igiŋ heweŋ,” yeŋ dufaymiŋ saŋiŋ irdeb kuŋ al buda goyen pota yirde Yesu harhok beleŋ mat amilmiŋ sisaŋ uryiŋ. \v 29 Irkeb dari temeyde hiyen goyen goyare po hubu hiriŋ. Irkeb, “Garbam go nubul tiya,” yeŋ nuryiŋ. \p \v 30 Be, goya goyen po Yesube tareŋmiŋ tubul teŋ kuriŋ goyen nuryiŋ. Nurdeb al budam gama irde hinhan goyen fulgaŋ kaŋbe, “Ganuŋ beleŋ sisaŋ nura?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 31 Irkeb komatmiŋ yago beleŋ, “Al karim ma kalyaŋ gerde haŋ gayen go ma yeneŋbe ‘Ganuŋ sisaŋ nura?’ yeŋ gusuŋaŋ heŋ ha?” inamiŋ. \v 32 Gega Yesube, “Ganuŋ beleŋ sisaŋ nura?” yeŋ naŋkeneŋ po hinhin. \v 33 Irkeb bere gobe uliŋde mata forok yiriŋ goyen nurdeb kafura heŋ barbar yeŋbe waŋ Yesu kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe, “Ne beleŋ tihim,” ineŋ garbam bikkeŋ hiyen goyen goke fudinde po momoŋ iryiŋ. \v 34 Irkeb Yesu beleŋ, “Werne, Al Kuruŋ beleŋ dufayge tareŋ go keneŋbe sope gira geb, kandukge hubu hihi. Niŋgeb amaŋeŋ nurde kwayiŋ,” inyiŋ. \p \v 35 Be, Yesu beleŋ bere goyen mere irde hikeyabe al kura gabu ya gote doyaŋ al Yairusyen yare mat waŋbe, “Werge bikkeŋ kama geb, tisa ga tuktawaŋ irde ma,” inamiŋ. \v 36 Gwaha inkeb Yesu mere go nurdeb Yairus inyiŋ. “Kafura heŋ ma yo. Al Kuruŋ niŋ po dufayge saŋiŋ irayiŋ.” \v 37 Gwaha ineŋbe yeŋ gama irde hinhan mar gob tumŋaŋ yakira teŋbe Pita, Yemsya kuliŋ Yonya po yade kuriŋ. \p \v 38 Be, kuŋ Yairusyen yare forok yeŋbe gor hinhan mar gore eseŋ naŋa teŋ kekew teŋ epte ma teŋ hinhan goyen yinyiŋ. \v 39 Irdeb ya bana hurkuŋbe, “Daniŋ kekew teŋ eseŋ buluŋ po teŋ haŋ? Diriŋ gabe ma kama. Duliŋ ferde hi,” yinyiŋ. \v 40 Gwaha yinkeb gor hinhan mar gore hinmaŋ iramiŋ. Irkeb Yesu beleŋ ya bana hinhan mar go, “Siŋare kunaŋ!” yineŋ yakira teŋbe diriŋ gote miliŋya naniŋya irde komatmiŋ karwo go po yade diriŋ hakwam hinhin bana goŋ hurkamiŋ. \v 41 Irdeb diriŋ gote haniŋ tanarde, “Talita, kum!” inyiŋ. (Meremiŋ gote miŋbe, “Bere dirŋeŋ, ne beleŋ ginhem ge. Huwara!”) \v 42 Irkeb goyare po bere dirŋeŋ go huwarde goyaŋ go kuŋ waŋ tiyyiŋ. (Yeŋbe damamiŋ 12.) Gwaha tikeb go kenamiŋ marbe diliŋ fot yamiŋ. \v 43 Irkeb Yesu beleŋ, “Mata kenhaŋ gayen gake ma wor wor tagalde tukunayiŋ,” yineŋbe, “Bere dirŋeŋ ga biŋge kura unke niwi,” yinyiŋ. \c 6 \s Yesu go tiyuŋmiŋ Nasaret mat takira tiyamiŋ \p \v 1 Be, Yesu beleŋ naŋa bana go tubul teŋ komatmiŋya tiyuŋmiŋ Nasaret hurkamiŋ. \v 2 Irkeb Yuda marte usaŋ nalu Sabat forok yekeb gabu yamiŋde kuŋ saba tagalyiŋ. Sabamiŋ gob hoyaŋ wor po nurdeb hurkuŋkat teŋbe, “Al gabe saba dare niŋ tiyuŋ? Dufaymiŋ yago wor folekkeŋ. Yeŋbe mata tiŋeŋ tiŋeŋ yirde hi! \v 3 Yeŋbe kapenta moŋ? Irde Maria urmiŋ moŋ? Kuliŋ yagobe Yems, Yosep, Yudasyab Saimonya. Haymiŋ yagobe neŋya ma gar tumŋaŋ hityen?” yamiŋ. Irde biŋde buluŋ nurd unamiŋ. \v 4 Gwaha tikeb Yesu beleŋ, “Al Kuruŋyen mere basaŋ albe tayŋeŋya tiyuŋmiŋde niŋ marya beleŋ palap ma irde haŋyen,” yinyiŋ. \v 5 Irdeb Al Kuruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kura epte ma irtek hiriŋ. Gorbe garbam mar yuŋkureŋeŋ po haniŋ kerd yuneŋ sope yiryiŋ. \v 6 Tiyuŋmiŋde niŋ mar beleŋ Yesu mata teŋ hinhin go keneŋ fudinde yeŋ ma nurde hikeb kukuwamŋeŋ nuryiŋ. \s Yesu beleŋ komatmiŋ 12 hulyaŋ yiryiŋ \r (Mat 10:5-15; Luk 9:1-6) \p Be, gwaha teŋbe Yesu tiyuŋ kurayaŋ kurayaŋ kuŋ saba tagalde hinhin. \v 7 Irde komatmiŋ 12 go hoy yirke waŋ gabu irkeb irawam irawam hulyaŋ yiryiŋ. Irdeb uŋgura yakira teŋ teŋ tareŋ manaŋ yunyiŋ. \v 8-9 Komatmiŋ yago goyen kuniŋ teŋ hikeb gaha yinyiŋ: “Deŋbe biŋge, kalwa, horaya det hoyaŋ goya ma yawarnayiŋ. Kahaŋ basaŋtiŋ po yerde genuŋ po yanarde kunayiŋ. Uliŋhorbe ultiŋde haŋ gog ep. Hoyaŋ ma yawarnayiŋ. \v 10 Kuŋ tiyuŋde kura forok yeŋbe ya uŋkureŋde po heŋ meteŋ teŋ hinayiŋ. Ya kurar kurar ma hinayiŋ. Irdeb meteŋ pasi irdeb tiyuŋ go tubul teŋ hoyaŋde kunayiŋ. \v 11 Gega tiyuŋ kurar kura kuŋ forok yeke sabatiŋ ma nurde dakira tikeb kahaŋtiŋde niŋ tupi yaraŋ teŋ tiyuŋmiŋ go tubul teŋ kunayiŋ. Gwaha tike gab Al Kuruŋ diliŋde mata buluŋ titekeb gogo gwaha tahaŋ yeŋ nurnayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 12 Gwaha yinkeb mel go tubul teŋ kwamiŋ. Irde mata buluŋ yubul teŋ Al Kuruŋ niŋ biŋ mulgaŋ heŋ heŋ mata goyen alya bereya hitte tagalde kuŋ hinhan. \v 13 Irde al budam uŋgura ketal yurtiŋ goyen yakira teŋ al budam garbam miŋyaŋ goyen olip fimiŋde sam yirde haniŋ yerd yunke igiŋ heŋ hinhan. \s Yon Baptais kamyiŋ \r (Mat 14:1-12; Luk 9:7-9) \p \v 14 Be, Yesu deŋembe kuruŋ wor po heŋ tukukeb Galili naŋa doyaŋ al kuruŋ Herot Antipas manaŋ nuryiŋ. Al kura marbe, “Yon Baptais kamyiŋ goyen mulgaŋ hiyuŋ geb, gogo mata tiŋeŋ turuŋ yaŋ Al Kuruŋ po titek goyen teŋ hi,” yeŋ hinhan. \v 15 Al kura marbe, “Yeŋbe Elaia,” yeŋ hinhan. Munaŋ kurabe, “Al Kuruŋyen mere basaŋ al bikkek hinhan go goyen kura yara,” yeŋ hinhan. \v 16 Be, Herot gobe al beleŋ Yesu niŋ gwaha mat mere iŋgogaha uguŋ po teŋ hinhan go nurdeb, “Yon biŋiŋ walmeke kamyiŋ al go gago sopte huwaruŋ,” yiriŋ. \v 17-18 Yeŋ beleŋ gwaha yiriŋ gote miŋbe gahade: bikkeŋ Yon diwiliŋ hinhinya Herot beleŋ kuliŋ Filipyen berem Herodias kawem tiriŋ. Irkeb Yon beleŋ goke teŋbe, “Kolger bere kawem tawaŋ gobe gwaha ma tiyayiŋ yitiŋ goyen tiyaŋ,” ineŋ hinhin. Irkeb Herot beleŋ Herodias niŋ teŋbe meteŋ marmiŋ hulyaŋ yirke kuŋ Yon haniŋ fere teŋ tukuŋ koyare keramiŋ. \v 19 Gwahade geb bere gobe Yon niŋ biŋde igiŋ ma nurde uneŋbe, “Daha mat kura maymeke kamwoŋ?” yeŋ nurde hinhin. Gega yiŋgeŋbe epte moŋ. \v 20 Gobe Herot beleŋ Yonbe al huwak wor po, irde Al Kuruŋyen meteŋ al fudinde wor po yeŋ keneŋbe palap irde asogo maynayiŋ yeŋ keŋkela doyaŋ irde hinhin geb, gogo epte ma bere gore mayke kamtek hinhin. Herotbe Yon beleŋ saba irke kandukŋeŋ nurde hiyen gega, sabamiŋ go nurtek po irde hiyen. \p \v 21 Be, Herodias beleŋ, “Daha mat kura Yon mayeŋ?” yeŋ nurde hinhin goyen nalu go forok yiriŋ. Herot go miliŋ kawaŋ kiryiŋ nalu goke teŋbe biŋge kuruŋ teŋbe yende meteŋ mar gote doyaŋ mar hoy yirke wayamiŋ. Fuleŋa marte doyaŋ marya Galili naŋa doyaŋ irde haŋyen marya manaŋ yinke yende yare gabu iramiŋ. \v 22 Goyen nalure Herodias wiriŋ beleŋ gabu kuruŋde gor Herotya kadom yagoya biŋge nene hinhande gor waŋ tikiŋ heŋ gege igiŋ wor po tiyyiŋ. Irkeb gor gabu iramiŋ mar goya Herotya amaŋ hamiŋ. Irdeb Herot beleŋ amaŋ heŋbe bere goyen, “Det kuraŋ nurdeb mali po gusuŋaŋ nirayiŋ. Irkeb igiŋ guneŋ geb,” inyiŋ. \v 23 Irdeb, “Fudinde wor po ginhem. Naŋa ne beleŋ doyaŋ irde hime ga manaŋ igiŋ kurhan tubul teŋ gunmeke doyaŋ yirde hayiŋ,” inyiŋ. \p \v 24 Irkeb bere go miliŋ hitte kuŋbe, “Da det niŋ gusuŋaŋ heweŋ?” inkeb miliŋ Herodias beleŋ, “Kuŋbe Yon tonaŋ niŋ inayiŋ,” inyiŋ. \v 25 Irkeb bere go bemel po Herot hitte mulgaŋ heŋbe, “Haŋka ga po Yon biŋiŋ walde tonaŋ koroŋde kerde tawaŋ nunayiŋ,” inyiŋ. \v 26 Gwaha inkeb Herot go kandukŋeŋ wor po nuryiŋ. Gega haŋkapya kadom diliŋde mere saŋiŋ po tiyyiŋ goke memya heŋbe Herodias wiriŋ gote mere po gama iryiŋ. \v 27-28 Irdeb goyare po meteŋ almiŋ uŋkureŋ kura hulyaŋ irke koyare kuŋbe Yon biŋiŋ walde tonaŋ teŋ koroŋde kerde tawaŋ bere go unyiŋ. Unkeb tukuŋ miliŋ unyiŋ. \v 29 Irkeb Yonyen komatmiŋ beleŋ mere momoŋ go nurdeb waŋ Yon hakwam po tukuŋ mete tiyamiŋ. \s Yesu beleŋ al 5,000 biŋge paka yiryiŋ \r (Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Yon 6:1-14) \p \v 30 Be, komatmiŋ 12 kwamiŋ go mulgaŋ heŋ gabu irdeb kalyaŋ kerde mata tiyamiŋ irde al saba yiramiŋ goyen tumŋaŋ Yesu momoŋ iramiŋ. \v 31 Gwaha teŋ hikeyab al budam po waŋ gabu irke biŋge netek ma hamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋ po wake kuŋ usaŋ hetek naŋare kura neya balmiŋ hiniŋ,” yinyiŋ. \v 32 Be, gwaha yineŋbe tumŋaŋ hakwa hende hurkuŋ naŋa al miŋmoŋde kwamiŋ. \v 33 Gega Yesuya komatmiŋya go al buda kuruŋ go yubul teŋ kukeb naŋa gor kuniŋ tahaŋ yeŋ bebak tiyamiŋ. Niŋgeb taun buda kuruŋ bana go niŋ marbe Yesuya komatmiŋya kuniŋ teŋ hinhan gasuŋde gor yeŋ wa kuŋ forok yamiŋ. \v 34 Be, Yesu waŋ forok yeŋ yeneŋbe al buda kuruŋ go diriŋ kagew yara buniŋeŋ yinyiŋ. Irdeb det budam niŋ saba yiryiŋ. \p \v 35-36 Saba yirke kuŋ kuŋ wawuŋbana wor po hiriŋ. Irkeb komatmiŋ beleŋ waŋbe, “Kidoma dura, irde naŋa gaŋbe tiyuŋ binde miŋmoŋ. Niŋgeb al buda ga yakira tike kuŋ tiyuŋyaŋ ma meteŋyaŋ gwahade yiŋgeŋ biŋge kura naŋkeneŋ damu teŋ nenayiŋ,” inamiŋ. \v 37 Gwaha inkeb Yesu beleŋ, “Moŋ, deŋ beleŋ biŋge kura yunke nenaŋ,” yinyiŋ. Irkeb komatmiŋ beleŋ, “Al buda kuruŋ gabe dahadem biŋge yuntek? 200 denari\f + \fr 6:37 \ft Denari: Yesu hinhin nalure hora deŋembe gogo. 200 denari gobe gagasi 8yen meteŋ damu hora.\f* teŋ gore biŋge damu teŋ yunniŋ yeŋ dineŋ ha?” inamiŋ. \v 38 Gwaha inkeb wol heŋbe, “Biŋgetiŋbe dahade haŋ? Kuŋ yennaŋ,” yinyiŋ. Irkeb kuŋ yeneŋbe, “Beretbe siptesoŋoŋ, irde makaŋ dapŋa yadibe irawa ga haŋ,” inamiŋ. \v 39 Irkeb Yesu beleŋ, “Al gabu kuruŋ go pota yirke kuŋ yamuŋyaŋ go keperde tukunaŋ,” yinyiŋ. \v 40 Irkeb pota yirke keperamiŋ goyen gabu kurabe 50, munaŋ kurabe 100 gwahade ala po keperde tukamiŋ. \v 41 Irkeb Yesu beleŋ beret siptesoŋoŋya makaŋ dapŋa yadi irawaya goyen yade Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋbe beret go yubala teŋ komatmiŋ yunyiŋ. Irkeb komatmiŋ beleŋ yade yukuŋ al buda go yunamiŋ. Makaŋ dapŋa manaŋ gwahade po iryiŋ. \v 42 Be, al buda go nenebe ep wor po nuramiŋ. \v 43 Irkeb komatmiŋ beleŋ biŋge dikŋeŋ goyen gabu yiramiŋbe tiri 12 gayen makiŋ yirtek hamiŋ. \v 44 Biŋge namiŋ mar al parguwak po kapyaŋ hamiŋbe 5,000. \s Yesu fe yuwalŋeŋ hende huwarde komatmiŋ hitte wayyiŋ \r (Mat 14:22-23; Yon 6:15-21) \p \v 45 Be, Yesu beleŋ al buda go yakira teŋbe goyare po komatmiŋ yago goyen, “Deŋ wa hakwa hende meheŋ heŋ Betsaida kunayiŋ,” yinyiŋ. \v 46 Gwaha yineŋ yubul teŋbe dugu dabayiŋ beleŋ Al Kuruŋ mere ire yeŋ hurkuriŋ. \p \v 47 Be, anne silsul irkeb hakwa gob fe ala kuruŋ kahalte forok yiriŋ. Goyareb Yesube yeŋ uŋkureŋ po dugu dabayiŋde gor hinhin. \v 48 Gor heŋyabe meŋe kuruŋ po huwarke hakwa go epte ma kutek hekeb mel goyen foy misiŋeŋ po heŋ hinhan goyen yeneŋ hinhin. Irdeb naŋa miŋge hekeb kuŋ yene yeŋ fe hende huwarde kuŋbe mel go fole yirde kweŋ tiyyiŋ. \v 49-50 Irkeb komatmiŋ beleŋ keneŋbe, “Uŋgura waŋ hi!” yeŋ kafura heŋ kekew tiyamiŋ. Irkeb bemel po wol heŋbe, “Moŋ, ne waŋ hime geb, kafura ma! Tareŋ henaŋ!” yinyiŋ. \v 51 Gwaha yineŋbe hakwa hende hurkukeb meŋe kuruŋ goyen kamyiŋ. Irkeb komatmiŋbe keneŋbe diliŋ fot wor po yamiŋ. \v 52 Gobe Yesu beleŋ al budam biŋge yunke namiŋ gote miŋ goyen tonaŋ tareŋ irde ma nuramiŋ geb, gogo mata tiyyiŋ go manaŋ bebak ma tiyamiŋ. \p \v 53-54 Be, mel go kuŋ siŋa kurhan Genesaret taunde forok yamiŋ. Forok yeŋ hakwa tubul teŋ siŋare kurkukeb gor niŋ al beleŋ Yesu keneŋ bebak tiyamiŋ. \v 55 Irdeb buŋ yeŋ kuŋ Yesuyen mere momoŋ goyen tagalde tukukeb naŋa kuruŋ bana go niŋ mar beleŋ garbam mar kurabe sapir hende yerde, kurabe yadeb Yesu tiyuŋ damde kura hi yeke nurdeb gor po yukuŋ hinhan. \v 56 Yesube tiyuŋyaŋya taunyaŋyabe tiyuŋ mukŋeŋ taun siŋayaŋ kuŋ hikeb garbam mar maket gasuŋde gor yawaŋ gabu yirde hinhan. Irdeb eseŋ mere irde, “Yesu, ge beleŋ igiŋ yekeb amilge po sisaŋ urdeb igiŋ hetek,” inamiŋ. Irdeb gwaha teŋbe garbam mar go igiŋ heŋ hinhan. \c 7 \s Yesu beleŋ asiyen mata walde yunyiŋ \r (Mat 15:1-9) \p \v 1 Be, Farisi marya Moseyen saba mar kuraya Yerusalem tubul teŋ kateŋ Yesu hinhinde gor gabu irde kalyaŋ keramiŋ. \v 2-3 Goyarebe Yesuyen komatmiŋ yenamiŋbe haniŋ ma haldeya biŋge yanarde nene hinhan. (Yuda marte matabe haniŋ ma haltiŋ gobe tikiŋ miŋyaŋ yeŋ nurde mali ma dula teŋ haŋyen. Niŋgeb yeŋbe asem yagot haniŋ hal hal belŋeŋ goyen gama irde haŋyen. Farisibe goyen mata po keŋkela gama irde haŋyen mar. \v 4 Go mar gobe gabu karkuwaŋyaŋ al maliya suluk heŋ kuŋ hinayiŋ goyen waŋ yamiŋyaŋ heŋbe fe gemde ga dula teŋ haŋyen. Matamiŋ gwahade budam haŋ. Kuramiŋbe gisu, koroŋya, fe kaŋguya hal hal belŋeŋ miŋyaŋ. Mali mali ma teŋ haŋyen.) \p \v 5 Gwahade niŋgeb Farisi mar goya Moseyen saba marya beleŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ: “Daniŋ geb komatge yagobe asininiŋ yagot mata ma gama irde haniŋ ma halde ga dula teŋ haŋ?” inamiŋ. \v 6 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋ usi mar gahade gake teŋbe bikkeŋ Aisaia beleŋ asaŋde kayyiŋ gobe fudinde wor po. Mere kayyiŋbe gahade: \q1 ‘Al gabe mohoŋde po turuŋ nirde haŋ. \q2 Gega biŋdebe ne niŋ ma wor po nurde haŋ. \q2 Hoyaŋde wor po haŋ. \q1 \v 7 Mel gabe megen niŋ marte saba po gama irde al saba yirde haŋ. \q2 Mel gabe biŋ hende hende po doloŋ nirde haŋ,’ yitiŋ hi. \rq Aisaia 29:13\rq* \m \v 8 Deŋbe Al Kuruŋyen saba fudinde go yubul teŋ mata al beleŋ forok yirtiŋ go po ga tareŋ yanarde haŋ,” yinyiŋ. \p \v 9 Irde sopte yinyiŋ: “Deŋbe asetiŋ yagot mata goyen po gama irniŋ yeŋbe Al Kuruŋyen merebe dindikeŋ ge nurdeb yad yigigiri yird yird dufay epte wor po haŋ. \v 10 Ga dineŋ hime gate miŋbe gahade: bikkeŋ Mose beleŋ, ‘Mamtiŋya nantiŋya palap yirde hinayiŋ,’ yiriŋ. Munaŋ, ‘Al kura miliŋya naniŋya karan yuryeŋ gobe al go mayke kamyeŋ,’ yiriŋ. \v 11 Gega deŋbe gwaha mat ma alya bereya saba yirde haŋ. Gwaha titŋeŋbe, ‘Dawet kura mamtiŋya nantiŋya yuntek goyen Al Kuruŋ untek yineŋ go ma yuneŋ hinayiŋ,’ yeŋ saba yirde haŋyen. \v 12 Deŋ beleŋ gwaha mat saba yirde hikeb naniŋya miliŋya faraŋ yurde hitek goyen gwaha ma yirde haŋyen. \v 13 Irdeb asetiŋ yagot mata gore bitiŋ pet titiŋ haŋ geb, Al Kuruŋyen merebe dawet mali kura yara irde haŋyen. Mata kurabe gago. Mata budam hoyaŋ wor gwaha po teŋ haŋyen,” yinyiŋ. \s Da det beleŋbe Al Kuruŋ diliŋde al buluŋ iryeŋ? \r (Mat 15:10-20) \p \v 14 Be, Yesu beleŋ al gabu iramiŋ go hoy yirdeb sopte gaha yinyiŋ: “Merene keŋkela palŋa irde miŋ nurnaŋ ko. \v 15-16 Biŋge damiŋbe igiŋ yitiŋ mere goya dula teŋ teŋ matatiŋya goyen keŋkela ma gama irtekbe Al Kuruŋ diliŋde buluŋ dinyeŋ yeŋ haŋyen gega, gore epte ma buluŋ diryeŋ. Dawet al biŋde forok yeke mata buluŋ tiyyeŋ gore gab buluŋ iryeŋ,” yinyiŋ.\f + \fr 7:15-16 \ft Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: “...tikiŋ iryeŋ. \fv 16 \fqa Al kura nurtek kenem nuryeŋ,” yinyiŋ.\f* \p \v 17 Be, al gabu kuruŋ go yubul teŋ kuŋ ya biŋde hurkuŋbe komatmiŋ yago beleŋ siraw mere gote miŋ niŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 18 Irkeb Yesu beleŋ, “Deŋ wor gwahade po, go ma nurde haŋ? Dawet kura teŋ niyyeŋ gore daha mat Al Kuruŋ diliŋde buluŋ iryeŋ? Epte moŋ. \v 19 Det niyyeŋ gobe kuŋ dufaymiŋde ma kuyeŋ, arayŋeŋde kuŋbe kat kuyeŋ,” yinyiŋ. (Mere gate miŋbe biŋgebe buluŋ miŋmoŋ, netek ala po yeŋ yiryiŋ.) \p \v 20 Be, Yesu beleŋ saba goyen basaŋ heŋ gaha yinyiŋ: “Al biŋde mat dufay buluŋ forok yeŋ mohoŋde mat kat kuyeŋ gore gab Al Kuruŋ diliŋde buluŋ iryeŋ. \v 21 Al biŋde matbe det buluŋ gahade forok yeŋ haŋyen: dufay buluŋ buluŋeŋ, leplep mata, kawe mata, al gasa yirke kamde kamde mata, al berem yaŋ beleŋ bere hoyaŋ duwan yird yird mata, \v 22-23 det ug po yad yad niŋ dufay heŋ heŋ mata, al buluŋ yird yird dufay, al usi yird yird mata, uliŋde po amaŋ hetek dufay po gama ird ird mata, kadom igiŋ mat hike yeneŋbe daniŋ neŋbe gwahade moŋ yeŋ nurd nurd mata, mere buluŋ mat teŋ teŋ mata, parpar mata, kumhaka mataya gore gab al biŋde mat forok yeŋ Al Kuruŋ diliŋde al go buluŋ irde haŋyen,” yinyiŋ. \s Fonisia bereyen dufay saŋiŋ \r (Mat 15:21-28) \p \v 24 Be, Yesube tiyuŋ go tubul teŋ Tair taun bindere kuriŋ. Irde al beleŋ gor hi yeŋ nurd nurd goke bada heŋbe ya kura goyen bana hurkuŋ balmiŋ goŋ hinhin. Gega yeŋ gor hi mere momoŋ gobe gwaha mat kura bana kertek ma hiriŋ. \v 25 Gwahade niŋgeb bere kura wiriŋ dirŋeŋ uŋgura ketal urtiŋ gore Yesuyen mere momoŋ nurdeb goyare po waŋ Yesu kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ tiyyiŋ. \v 26 Yeŋbe Yuda mar bere moŋ. Siria naŋare niŋ Fonisia taunde gor kawaŋ hiriŋ. Be, bere gore waŋ wiriŋ uŋgura ketal urtiŋ miŋyaŋ goyen Yesu beleŋ uŋgura takira tiyyeŋ yeŋ eseŋ mere iryiŋ. \v 27 Irkeb Yesu beleŋ Yuda marya al miŋ hoyaŋya goke tagale yeŋ maya mere mat gaha inyiŋ: “Diriŋ yubul tike yeŋ wa biŋge nenaŋ. Diriŋde biŋgebe kulu epte ma yuntek,” inyiŋ. \v 28 Gwaha inkeb bere gore wol heŋbe, “Be, Doyaŋ Al Kuruŋ. Mere taha gobe fudinde. Gega diriŋ dula tike biŋge dikŋeŋ katkeb kulu wor nene haŋyen,” inyiŋ. \v 29 Irkeb Yesu beleŋ, “Be niŋ, mere gobe igiŋ mat wol haha geb igiŋge kwa. Uŋgura buluŋbe werge tubul tiya geb,” inyiŋ. \v 30 Irkeb bere gobe yamiŋde kuŋ wiriŋbe uŋgura go tubul teŋ kuke igiŋ heŋ gasuŋde ferde hike kinyiŋ. \s Yesu beleŋ al melak kandukya kirmiŋ titmiŋya sope iryiŋ \p \v 31 Be, Yesu go Tair taun siŋakyaŋ tiyuŋ haŋ goyen yubul teŋ Saidon taunde kuriŋ. Gor matbe kurkuŋ Galili fe ala kuruŋ siŋayaŋ mat kuŋbe Dekapolis naŋare kuriŋ. \v 32 Irkeb kura mar beleŋ al kura kirmiŋ titmiŋ irde melak kanduk geb mere keŋkela ma teŋ hiyen al goyen teŋ yeŋ hitte waŋ haniŋ kerde sope ird unwoŋ yeŋ eseŋ mere iramiŋ. \p \v 33 Irkeb Yesube al budam hinhan goyen yeneŋ al go muŋ po teŋ tapat irde haniŋ faw yade al gote kirmiŋ bana yerdeb haniŋ meyaŋ irde al go melak sisaŋ uryiŋ. \v 34 Irdeb al go buniŋeŋ keneŋbe Al Kuruŋ gusuŋaŋ irdeb al go “Efata!” inyiŋ. (Mere gote miŋbe “Fegela!”) \v 35 Goyare po al go kirmiŋ wuk yiriŋ, irde melak kanduk go hipirkeŋ heke mere keŋkela tiyyiŋ. \p \v 36 Irkeb Yesu beleŋ al buda go, “Mata kenhaŋ gake tagalde ga ma!” yineŋ hayhay yiryiŋ. Goyenbe hayhay yirmaŋ hiriŋ gega epte moŋ. Mata tiŋeŋ kenamiŋ goke tagalde tururu urde tukuŋ hinhan. \v 37 Yesu beleŋ kirmiŋ titmiŋya melak kandukya miŋyaŋ al sope iryiŋ goyen gote mere momoŋ nurdeb al budam hurkuŋkat teŋbe, “Yeŋ det yirde hi gob igiŋ ala po. Kirmiŋ titmiŋya melak kandukya miŋyaŋ mar wor sope yirke igiŋ heŋ haŋ!” yamiŋ. \c 8 \s Yesu beleŋ al 4,000 biŋge yunyiŋ \r (Mat 15:32-39) \p \v 1 Be, Yesu go Dekapolis naŋa bana goŋ hinhin goya goyenbe al budam tebaŋ gabu iramiŋ. Goyenbe biŋge go kura netek miŋmoŋ hekeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago hoy yirde gaha yinyiŋ: \v 2 “Nebe al buda ga buniŋeŋ yeneŋ hime. Neya hike kuŋ kuŋ yereŋkek hihi. Irde biŋgem moŋ geb, go kura netek miŋmoŋ haŋ. \v 3 Al kurabe naŋa gisaw mat wayaŋ. Niŋgeb biŋge nenmiŋ moŋ tiyuŋtiŋde kunaŋ yineŋ gob kurabe kuŋ beleŋyaŋ kamnayiŋ,” yinyiŋ. \v 4 Gwaha yinkeb komatmiŋ beleŋ, “Tiyuŋ binde miŋmoŋ bana gabe dare araŋ kuŋ biŋge yawaŋ yuntek?” inamiŋ. \v 5 Irkeb Yesu beleŋ, “Biŋgebe dahade haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb, “Beretbe 7 haŋ,” inamiŋ. \p \v 6 Gwaha ineŋ yawaŋ unkeb Yesu beleŋ al gabu iramiŋ goyen, “Megen kepernaŋ,” yinyiŋ. Irdeb beret 7 go yade Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ yubala teŋ al gale yirnaŋ yeŋ komatmiŋ yago yunyiŋ. Yunkeb komatmiŋ yago beleŋ al gale heŋ yunke namiŋ. \v 7 Makaŋ dapŋa mukŋeŋ kura goyen wor yade Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋ komatmiŋ yago yunkeb go wor al gale yirde tukamiŋ. \v 8 Irkeb al buda kuruŋ goyen biŋge go nene ep wor po namiŋ. Irkeb Yesuyen komatmiŋ yago beleŋ biŋge dikŋeŋ goyen gabu yiramiŋ gobe tiri 7 gwahade makiŋ hetek hamiŋ. \v 9 Gor biŋge namiŋ mar goyen al parguwak po kapyaŋ hamiŋbe 4,000. Be, Yesu beleŋ al buda goyen yinke bur yamiŋ. \v 10 Irkeb Yesuya komatmiŋ yagoya hakwa hende hurkuŋbe Galili fe ala kuruŋ siŋa kurhan Dalmanuta naŋare kwamiŋ. \p \v 11 Be, goŋ kukeb Farisi mar kura beleŋ waŋ Yesu tuŋaŋ urniŋ yeŋbe, “Al Kuruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kura dikala dira,” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 12 Irkeb Yesu go biŋde kandukŋeŋ wor po nurdeb, “Daniŋ geb gayenter niŋ marbe Al Kuruŋyen mata tiŋeŋ niŋ po gusuŋaŋ nirde haŋ? Fudinde wor po dinhem. Epte ma mata tiŋeŋ kura dikala direŋ,” yinyiŋ. \v 13 Gwaha yineŋbe yubul teŋ hakwa hende mulgaŋ heŋ hurkuŋ fe ala kuruŋ goyen siŋa kurhan wor komatmiŋya kwamiŋ. \s Yesu beleŋ Farisi marte mata niŋ maya mere mat yiriŋ \r (Mat 16:5-12) \p \v 14 Goyabe komatmiŋbe biŋge yad yad niŋ biŋ sir yeke beret uŋkureŋ po teŋ kwamiŋ gobe hakware hinhin. \v 15 Be, hakwa hende kuŋ heŋyabe Yesu beleŋ Farisi marya Herotyat saba buluŋ gore alya bereya budam gote dufaymiŋ buluŋ irde hiyen goke saba yirde hayhay yirdeb, “Farisi marya Herotyat mata niŋ keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Gobe yis\f + \fr 8:15 \ft Yisbe dirŋeŋ muŋ kura palawa bana kerkeb hilyaŋ kuyeŋ go gwahade yara Herotya Farisi maryat mata buluŋbe gwahade goke Yesu beleŋ hayhay yiryiŋ.\f* yara geb,” yinyiŋ. \v 16 Gwaha yinkeb komatmiŋ beleŋ, “Biŋge kura ma yade wayhet goke teŋbe gago dina,” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ sege iramiŋ. \v 17 Irkeb Yesu beleŋ yeneŋ bebak teŋbe gusuŋaŋ yiryiŋ. “Daniŋ geb biŋgeniniŋ miŋmoŋ yeŋ haŋ? Da beleŋ bitiŋ pet teŋ hike dufaytiŋ muŋ kura ma wuk yeŋ hi? \v 18 Diwiltiŋya kirmiŋtiŋya miŋyaŋ gega, daniŋ mata teŋ hime gayen neneŋ nurde bebak ma teŋ haŋ? \v 19 Beret siptesoŋoŋ yade yubala teŋ dunmeke 5,000 al yunaŋ gote dikŋeŋbe tiri dahade makiŋ yirtek goyen gabu yiraŋ?” yinyiŋ. Gwaha yinkeb, “Tiri 12,” inamiŋ. \v 20 Irkeb sopte po, “Munaŋ beret 7 yade yubala teŋ dunmeke 4,000 al yunhaŋ gote dikŋeŋ gabu yirhaŋ gobe tiri dahade makiŋ hetek hahaŋ?” yinkeb, “Tiri 7,” inamiŋ. \v 21 Gwaha inkeb, “Go yeneŋbe dufaytiŋ muŋ kura ma wuk yeŋ hi?” yinyiŋ. \s Yesu beleŋ Betsaida niŋ al diliŋ titmiŋ kura sope iryiŋ \p \v 22 Be, Yesuya komatmiŋya gob kuŋ Betsaida taunde forok yamiŋ. Irkeb al kura beleŋ al diliŋ titmiŋ kura goyen tawaŋbe, “Al ga sope ird ird niŋ sisaŋ ura,” ineŋ eseŋ mere iramiŋ. \v 23 Irkeb Yesu beleŋ al diliŋ titmiŋ goyen haniŋde tanarde tiyuŋ siŋare tukuriŋ. Tukuŋbe diwiliŋde meyaŋ teŋ haniŋ beleŋ busaŋ heŋbe, “Det kura yenha?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 24 Gusuŋaŋ irke naŋkeneŋ tukuŋbe, “Albe he yara yeneŋ himeke kuŋ waŋ teŋ haŋ,” inyiŋ. \v 25 Irkeb sopte po Yesu beleŋ al go diliŋ hende haniŋ kiryiŋ. Irde haniŋ tubul tikeb diliŋ hol irde naŋkinyiŋ. Irdeb diliŋ wuk yeke keŋkela wor po dawet yinyiŋ. \v 26 Irkeb Yesu beleŋ, “Betsaida taunde gar ma mulgaŋ heŋ kwayiŋ,” inkeb yamiŋde kuriŋ. \s Pita beleŋ Yesube al gwahade yeŋ tagalyiŋ \r (Mat 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Be, Yesu go komatmiŋ yagoya Betsaida taun goyen tubul teŋ Sisaria Filipai taun gote siŋakyaŋ tiyuŋ mukŋeŋ mukŋeŋ goyen fole yirde kuŋ heŋyabe, “Ne gakeb al beleŋ ganuŋ yeŋ haŋ?” yineŋ komatmiŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 28 Irkeb komatmiŋ beleŋ wol heŋbe, “Al kura beleŋ gebe Yon Baptais, kurabe Elaia, munaŋ kurabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al kura yeŋ haŋ,” inamiŋ. \v 29 Irkeb Yesu beleŋ, “Munaŋ deŋbe daha yeŋ haŋ?” yinkeb Pita beleŋ wol heŋbe, “Gebe Mesaia,” inyiŋ. \v 30 Gwaha inkeb Yesu beleŋ, “Al kura momoŋ ma yirnayiŋ,” yineŋ hayhay yiryiŋ. \s Yesu beleŋ kamde kamdemiŋ ge bebak yiryiŋ \r (Mat 16:21-28; Luk 9:22-27) \p \v 31 Be, Yesu go saba yirde heŋyab gaha yinyiŋ: “Ne Al Urmiŋ gabe ulne misiŋ kuruŋ kateŋ. Irkeb Yuda marte doyaŋ mar parguwakya Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya kuruŋ goreb ne niŋ biŋ ar yekeb sabane nurtek ma yirkeb mununke kameŋ. Goyenbe yereŋkek hekeb sopte huwareŋ,” yinyiŋ. \v 32 Yeŋbe mere keŋkelak po bebak yiryiŋ. Irkeb Pita beleŋ, “Geya muŋ kura mere tiyye,” ineŋ Yesu yeŋ muŋ po teŋ tapat irde ineŋ teŋbe, “Mere taha gobe igiŋ ma nurhem,” inyiŋ. \v 33 Irkeb Yesu beleŋ piŋeŋ nurd uneŋ harhok uneŋbe komatmiŋ hoyaŋ goyen yeneŋ heŋya Pita goyen ineŋ teŋbe, “Satan, waŋ harhokne beleŋ kwa! Begerbe alyen dufay beleŋ po makiŋ hitiŋ hi. Al Kuruŋyen dufay niŋ ma nurde ha,” inyiŋ. \p \v 34 Gwaha ineŋbe al buda kuruŋ gor hinhan goyen hoy yiryiŋ. Irkeb waŋ komatmiŋya gabu irde keperamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ tumŋaŋde gaha yinyiŋ: “Al kura ne gama nire yeŋ nurdeb yiŋgeŋ ge ma nurde ne niŋ teŋ igiŋ kanduk teŋ kameŋ yeŋ nurde gab gama niryeŋ. \v 35 Niŋgeb al kura yiŋgeŋ ge po nurde hiyeŋbe Al Kuruŋ beleŋ piŋeŋ nurde unkeb Al Kuruŋyen diriŋ ma hiyyeŋ. Gega al kura neya mereneya niŋ nurde goyen goke kanduk tiyyeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ igiŋ nurde unyeŋ. \v 36 Al kura merene ma gama irde megen niŋ samuŋ yade pipkatoka irde, ‘Ne ep hihim,’ yeŋ nuryeŋ gega, kame kamde kak alare kuyeŋ gobe igiŋ ma dahade? Gobe igiŋ moŋ. \v 37 Al kura kak alare kuyeŋbe dahadem detmiŋ gore kak alare mat tumulgaŋ tiyyeŋ? Go wor epte moŋ. \v 38 Al Kuruŋ harhok uneŋ mata buluŋ po teŋ haŋ nalure gayen al kura ne niŋ memya heŋ merene ma tagalde hiyeŋ gobe kame ne Al Urmiŋ gare wor Nanner tareŋ turŋuŋ yaŋ teŋ miyoŋmiŋ wukkeŋ wor po goya kateŋya goyenbe al gote matamiŋ goyen wol heŋbe yeŋ ge memya heweŋ,” yinyiŋ. \c 9 \p \v 1 Be, Yesu go gwaha yineŋbe, “Fudinde wor po dinhem. Deŋ gar huwarde haŋ gayen kuratiŋ kurabe go ma kamdeya Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird goyen saŋiŋ miŋyaŋ forok yeke kennayiŋ,” yinyiŋ. \s Yesu uliŋ hoyaŋ hiriŋ \r (Mat 17:1-13; Luk 9:28-36) \p \v 2 Be, gor mat naŋa fay 6 hubu hekeb Yesu beleŋ komatmiŋ karwo Pita, Yonyabe Yemsya po yade dugu kuruŋde kura gor hurkuriŋ. Gorbe yeŋ po hinhan. Irkeb Yesu go mel gote diwiliŋ mar po uliŋ hoyaŋ heke kenamiŋ. \v 3 Irkeb Yesuyen uliŋhor yerde hinhin gobe tukfor yeŋ faykek wor po heŋbe sorŋoŋ miŋyaŋ hiriŋ. Megen niŋ al beleŋ det kura halke epte ma wor po gwahade hiyyeŋ. \v 4 Gwaha teŋ hikeb goyare po Moseya Elaiaya forok yeŋ Yesuya mere teŋ hike komatmiŋ beleŋ yenamiŋ. \v 5 Irkeb Pita beleŋ, “Tisa, garbe igiŋ wor po niŋgeb, ya yok karwo yirtek. Kurabe ge niŋ, kurabe Mose niŋ, irde kurabe Elaia niŋ,” inyiŋ. \v 6 Go inyiŋ gobe Pitaya kadom waraŋya goyen kafura wor po heŋbe gwaha kura yihim yeŋ ma nurdeya gogo mali ga mere tiyyiŋ. \v 7 Irkeb goyare po gagap kura forok yeŋ alu yuryiŋ. Gagap bana goŋbe al melak kura nuramiŋ. Meremiŋbe gahade: “Gabe Urne. Yeŋbe bubulkuŋne wor po. Niŋgeb yende mere po nurde gama irde hinayiŋ,” yiriŋ. \v 8 Be, mere go nurdeb goya goyen po naŋkenamiŋ gega al kura ma kenamiŋ. Yesu po hike kenamiŋ. \p \v 9 Be, Yesuya komatmiŋya gobe gasuŋ hinhan goyen tubul teŋ mulgaŋ heŋ katamiŋ. Kateŋ heŋyabe Yesu beleŋ, “Mata kenhaŋ gake al hoyaŋ kura momoŋ ma yirnayiŋ. Ne Al Urmiŋ gare metere mat huwareŋ goyare gab momoŋ yirnayiŋ,” yineŋ hayhay tareŋ po yiryiŋ. \v 10 Irkeb meremiŋ go nurdeb komatmiŋbe yiŋgeŋ uliŋ, “Al kamtiŋbe dahadem metere mat huwaryeŋ?” yeŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. \v 11 Irdeb, “Munaŋ daniŋ geb Moseyen saba mar beleŋ al kura Elaia beleŋ meteŋ teŋ hinhin gwahade meteŋ titek al go wa meheŋ heŋ wake gab Mesaia wayyeŋ yeŋ haŋyen?” ineŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ. \v 12-13 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe gaha yinyiŋ: “Al kura Elaia yara meteŋ titek al go wa meheŋ heŋ waŋ det sope iryeŋ yeŋ haŋyen gobe fudinde. Goyenbe al gobe yeŋ wa bikkeŋ wayuŋ. Irkeb Al Kuruŋyen asaŋde mere kayamiŋ gwahade goyen po al beleŋ gwaha irtek yeŋ nurde hinhan gwahade po buluŋ buluŋ iraŋ. Niŋgeb ne Al Urmiŋ gayen wor Al Kuruŋyen asaŋde mere kayamiŋ gwahade po kanduk kuruŋ teŋ ulne misiŋ kateŋ kameŋ,” yinyiŋ. \s Yesu beleŋ diriŋ uŋgura miŋyaŋ sope iryiŋ \r (Mat 17:14-21; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Be, mel goyen mulgaŋ heŋ kateŋbe al buda kuruŋ gabu irtiŋ bana goŋ Yesuyen komatmiŋ hoyaŋ goya Moseyen saba marya kadom mohoŋde teŋ hike yenamiŋ. \v 15 Gor gabu iramiŋ mar gobe Yesu wayeŋ tiya yeŋ ma nurde hikeya wake keneŋbe hurkuŋkat wor po teŋbe pere irniŋ yeŋ kup yeŋ kwamiŋ. \v 16 Irkeb, “Daniŋ kadom mohoŋde teŋ haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 17 Irkeb gabu kuruŋ bana gor al kura beleŋ wol heŋbe, “Tisa, urne uŋgura beleŋ ketal urke mere ma teŋ hiyen goyen ge hitte teŋ wayhem. \v 18 Kurarebe uŋgura gore teŋ megen temeyke dadilok mohoŋde ala heŋ misiŋ ŋirŋedek irde uliŋ horam heŋ hiyen. Komatge yago gayen, ‘Uŋgura go takira tinaŋ,’ yinhem gega yeŋbe epte moŋ,” inyiŋ. \v 19 Irkeb Yesu beleŋ meremiŋ goyen wol heŋbe, “Deŋbe dahade? Dufaytiŋ tareŋ moŋ. Gayak ga deŋya hityen? Diriŋ go tawanaŋ,” yinyiŋ. \p \v 20 Be, diriŋ go Yesu hitte tawayamiŋ. Tawakeb uŋgura gore Yesu keneŋ goyare po diriŋ go hambor irde teŋ megen kaŋ kaŋ irkeb dadilok hol yiriŋ. \v 21 Irkeb Yesu beleŋ diriŋ naniŋ goyen, “Garbam ga daha naŋa tiriŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Diriŋ haŋkapok hinhinya po. \v 22 Uŋgura beleŋ maymeke kami yeŋ fe alaya kak alaya bana teŋ temeyde hiyen. Niŋgeb ge epte kenem buniŋeŋ dirde faraŋ dura,” inyiŋ. \v 23 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Tareŋ miŋmoŋ yeŋ neneŋ gusuŋaŋ nirde ha? Al kura ne niŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde hiyeŋbe det kura epte ma meteŋeŋ iryeŋ,” inyiŋ. \v 24 Irkeb naniŋ beleŋ goyare po wol heŋbe, “Dufayne ge niŋ tareŋ irhem geb, faraŋ nurke dufay budam budam ma heweŋ,” inyiŋ. \p \v 25 Be, Yesu go al buda goyen waŋ gabu irke yeneŋbe uŋgura goyen ineŋ teŋbe, “Kirmiŋ titmiŋya mohoŋ kattiŋyat uŋgura, ne gare ginhem, diriŋ ga tubul teŋ kat kwa! Irde ma wor po mulgaŋ hawayiŋ!” inyiŋ. \v 26 Irkeb uŋgura go kekew teŋ diriŋ goyen hambor buluŋ po irde tubul teŋ kat kuriŋ. Diriŋ go kenamiŋbe ugalam moŋ, kamtiŋ yara heke keneŋbe al kura beleŋ, “Ey, kama!” yamiŋ. \v 27 Gega Yesu beleŋ haniŋde tanardeb isaŋ heke huwaryiŋ. \p \v 28 Be, go kamere Yesube komatmiŋya ya biŋde hurkamiŋ. Hurkuŋbe komatmiŋ yago beleŋ, “Dahade niŋgeb neŋbe uŋgura go takira titekeb mereniniŋ ma nura?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 29 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Uŋgura gahade gab Al Kuruŋ gusuŋaŋ irke tareŋ dirke gab igiŋ takira tinayiŋ,” yinyiŋ. \v 30 Be, Yesube al yeneŋ yilwa yirde balmiŋ kuŋ hiniŋ yeŋ nurdeb tiyuŋ go tubul teŋ balmiŋ Galili naŋa goyen fole iramiŋ. \v 31 Gobe komatmiŋ buda goyen saba yirde hinhin geb gogo tiyyiŋ. Yeŋbe komatmiŋ saba yirde heŋyabe, “Ne Al Urmiŋ gabe al kura beleŋ tagalde nunke megen niŋ al beleŋ nad buluŋ buluŋ nirde mununke kameŋ. Gega yereŋkek hekeb sopte huwareŋ,” yinyiŋ. \v 32 Goyenpoga komatmiŋ yagobe mere gote miŋ bebak ma tiyamiŋ. Irdeb miŋ goyen tagalke buluŋ nurtek yeŋbe gusuŋaŋ ird ird niŋ kama hamiŋ. \s Ganuŋ albe deŋem kuruŋ wor po? \r (Mat 18:1-5; Luk 9:46-50) \p \v 33 Be, Yesuya komatmiŋya Kapeneam taunde forok yamiŋ. Irdeb ya bana hurkuŋbe, “Belenbe daniŋ kadom mohoŋde tahaŋ?” yineŋ komatmiŋ yago gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 34 Goyenpoga mel gobe waŋ heŋya, “Ganuŋbe folek geb, doyaŋ al hiyyeŋ?” yeŋ kadomde tiyamiŋ geb, goke memya heŋ mere ma tiyamiŋ. \v 35 Irkeb Yesu go keperdeb komatmiŋ 12 tumŋaŋ hoy yirdeb, “Be, al kura, ‘Al Kuruŋ diliŋde deŋne yaŋ hewe,’ yiyyeŋbe yiŋgeŋ ge ma nurdeb al hoyaŋ kuruŋ gote meteŋ almiŋ hiyyeŋ,” yineŋ saba yiryiŋ. \v 36 Irdeb Yesu beleŋ diriŋ dirŋeŋ kura komatmiŋ yago hinhande gor hinhin goyen teŋ besa irdeb, \v 37 “Ne niŋ teŋ al buluŋeŋ kura diriŋ gahade gayen gargar iryeŋ gobe ne niryeŋ. Munaŋ al kura ne igiŋ igiŋ niryeŋ gobe ne po ma niryeŋ. Nad nerke wamiriŋ al goyen manaŋ igiŋ igiŋ iryeŋ,” yinyiŋ. \p \v 38 Irkeb Yon beleŋ nurdeb, “Tisa, al kura nende al moŋ gega, deŋger uŋgura yakira teŋ hike keneŋbe utaŋ irtiŋ,” inyiŋ. \v 39 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Utaŋ ma irnayiŋ. Al kura ne deŋner Al Kuruŋyen saŋiŋde mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ forok iryeŋ gobe daha mat tigiri teŋ buluŋ niryeŋ? Epte moŋ. \v 40 Al kura asogo ma diryeŋ al gobe nende al. \v 41 Fudinde wor po dineŋ hime. Al kura deŋ deneŋbe Mesaiayen albe gago yeŋ bebak teŋbe ne niŋ teŋ fe kura dunyeŋ gobe muruŋgem tiyyeŋ wor po,” yinyiŋ. \p \v 42 Be, Yesu beleŋ sopte gaha yinyiŋ: “Goyenpoga diriŋ gahade gayen ne niŋ dufay hekeya al kura beleŋ mata buluŋ tiyi yeŋ biŋ tiyyeŋ al gwahade gobe hora kuruŋ kura teŋ biŋiŋde feŋ teŋ makaŋ alare temeytek yara. \v 43-44 Niŋgeb hange kura mata buluŋde gukukeb walayiŋ. Hange uŋkureŋ po teŋ Al Kuruŋ hitte hurkayiŋ wor igiŋ. Moŋgo hange irawakde hiriryeŋ gore kak kamde ma hiyen bana goŋ gukuriryeŋ.\f + \fr 9:43-44 \ft Asaŋ kurarebe: ... gukuriryeŋ. \fv 44 \fqa Gorbe kundu hugiŋeŋ benbon teŋ hinayiŋ. Irdeb kak gobe go ma kamde hiyen.\f* \v 45-46 Kahaŋge kura beleŋ mata buluŋde gukukeb walayiŋ. Kahaŋge titmiŋ heŋ Al Kuruŋ hitte hurkayiŋ wor igiŋ. Moŋgo irawakde hiriryeŋ gobe gore kak alare gukuriryeŋ. Niŋgeb hangeya kahaŋgeya kurhan kura waltiŋeŋbe mata buluŋ hugiŋeŋ yubul tiyayiŋ gogo.\f + \fr 9:45-46 \ft Asaŋ kurarebe: ... gukuriryeŋ. \fv 46 \fqa Gorbe kundu hugiŋeŋ benbon teŋ hinayiŋ. Irdeb kak gobe go ma kamde hiyen.\f* \v 47 Delge kura beleŋ mata buluŋde gukukeb marayiŋ. Delge uŋkureŋ po heŋya Al Kuruŋ hitte hurkayiŋ wor igiŋ. Moŋgo delge tumiŋ hiriryeŋ gobe gore kak ala bana gukuriryeŋ. \v 48 Gorbe kundu hugiŋeŋ benbon teŋ haŋyen. Irdeb kak gobe go ma kamde hiyen. \v 49 Dapŋa faw urke bida ma heŋ ulyaŋde po haŋyen go gwahade goyen, kak alare haŋ mar kuruŋ gobe kak beleŋ hugiŋeŋ kumga yirtiŋde gwahade po hinayiŋ. \v 50 Be, fawbe det igiŋ gega, hapek hubu hekeb daha mat hapek go sopte gasuŋeŋ irnayiŋ? Niŋgeb dindikeŋ goyen faw hapek miŋyaŋ gwahade yara heŋ gab hinayiŋ. Irdeb bitiŋ kamke awalikde po hinayiŋ,” yinyiŋ. \c 10 \s Ire uŋya heŋ heŋ mata \r (Mat 19:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Be, Yesuya komatmiŋ yagoya taun go tubul teŋ Galili naŋare mat Yudia naŋare kwamiŋ. Irdeb gor mat kuŋ Yodan fe siŋa kurhan Perea naŋare kwamiŋ. Kukeb al budam sopte yeŋ hitte waŋ gabu iramiŋ. Irkeb yende matabe gwahade go niŋgeb saba yiryiŋ. \p \v 2 Gwaha teŋ hikeyabe Farisi mar kura waŋ tuŋaŋ urniŋ yeŋbe, “Al beleŋ berem takira tiyyeŋ gobe Moseyen sabareb mata huwak yitiŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 3 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Goyen mata gokeb Mose beleŋ asaŋde daha teŋ hinayiŋ yeŋ kayyiŋ?” yinyiŋ. \v 4 Irkeb mel gore wol heŋbe, “Moseyen sabarebe, ‘Al kura berem takira tiye yeŋbe igiŋ asaŋ kaŋ uneŋbe takira tiyyeŋ,’ katiŋ hi,” inamiŋ. \v 5 Irkeb Yesu beleŋ, “Tonaŋtiŋ tareŋ wor po saba ma nurtek goke teŋbe Mose beleŋ asaŋ gogo kaŋ dunyiŋ. \v 6 Gega haŋkapya wor po Al Kuruŋ beleŋ megeŋya naŋkiŋya irde det kuruŋ gayen yiryiŋyabe al irde bere irde iryiŋ. \v 7 Gwahade niŋgeb albe naniŋya miliŋya yubul teŋ kuŋ beremya gabu hiriryeŋ. \v 8 Irdeb irawa goyen uŋkureŋ po hiriryeŋ. Niŋgeb irawa goyen hoyaŋ hoyaŋ ma hiriryeŋ. Uŋkureŋ po hiyyeŋ. \v 9 Gwahade geb Al Kuruŋ beleŋ bereya alya gabu heŋ heŋ mata goyen irtiŋ go deŋ al beleŋ epte ma walde bur yirnayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 10 Be, sopte hurkuŋ ya biŋde heŋyabe komatmiŋ yago beleŋ mere goke gusuŋaŋ iramiŋ. \v 11 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Al kura berem takira teŋ bere hoyaŋ tiyyeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ al gobe berem bikkek tubul teŋ leplep mata tiya yeŋ kinyeŋ. \v 12 Bere kura uŋ mekerde al hoyaŋ tiyyeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ bere gobe uŋ bikkek tubul teŋ leplep mata tiya yeŋ kinyeŋ,” yinyiŋ. \s Yesuya diriŋ mukŋeŋya \r (Mat 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Be, al kura mar beleŋ diriŋmiŋ mukŋeŋ goyen Yesu beleŋ haniŋ tonaŋde yerde tareŋ heŋ heŋ ge guram yiri yeŋ yawaŋ hikeyabe komatmiŋ yago beleŋ al goyen yineŋ tiyamiŋ. \v 14 Gwaha yirke yeneŋbe Yesu go biŋ ar yekeb komatmiŋ weŋ goyen gaha yinyiŋ: “Diriŋ mukŋeŋ go yubul tike ne hitte wanaŋ. Utaŋ yirde ma. Al kura Al kuruŋyen diriŋ wor po hiniŋ yeŋbe diriŋ mukŋeŋ yara henayiŋ. \v 15 Gabe fudinde wor po dineŋ hime. Diriŋbe tayŋeŋ yufuk bana haŋ gwahade goyen al kura Al Kuruŋyen yufuk bana hime yeŋ ma nuryeŋbe epte ma Al Kuruŋyen diriŋ hiyyeŋ,” yinyiŋ. \v 16 Gwaha yineŋbe diriŋ mukŋeŋ go yade besa yirde haniŋ tonaŋyaŋ yerde guram yirde saŋiŋ yiryiŋ. \s Samuŋmiŋ budam miŋyaŋ al \r (Mat 19:16-30; Luk 18:18-30) \p \v 17 Be, Yesube gor mat hako ga kweŋ teŋ hikeyabe al kura kup yeŋ waŋbe kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe, “Tisa, gebe al igiŋ. Goyenbe neb daha teŋ gab igiŋ Al Kuruŋyen diriŋ wor po heweŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 18 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Gebe ne neneŋbe megen niŋ saba al igiŋ kura yeŋ nurd nuneŋ ha? Moŋ, nebe megen gar niŋ moŋ. Megen niŋ al kura igiŋ miŋmoŋ, Al Kuruŋ muŋ po gab igiŋ. \v 19 Gebe Moseyen sababe nurde ha. Al ma gasa yirke kamnayiŋ, bere hoyaŋ kura duwan ma yirde hayiŋ, kawe ma teŋ hayiŋ, al usi ma yirde hayiŋ, al usi yirde detmiŋ ma yade hayiŋ, momkeya nanakeya palap yirde hayiŋ,” inyiŋ. \v 20 Irkeb al goreb, “Tisa, ne diriŋ heŋya po saba goyen nurde gama irde waŋ waŋ gago hime,” inyiŋ. \v 21 Irkeb Yesu beleŋ al go keneŋbe biŋde bubulkuŋne wor po yeŋ nurde uneŋbe, “Gebe dawet uŋkureŋ po soŋ heŋ ha geb, kuŋ samuŋge tumŋaŋ yukuŋ al buniŋeŋ det miŋmoŋ mar goyen yuneŋ tukayiŋ. Irkeb Al Kuruŋ beleŋ nere hihi yeŋ ginyeŋ. Irke gab waŋ gama nirayiŋ,” inyiŋ. \v 22 Gega al gob samuŋmiŋ budam wor po geb, mere goke kandukŋeŋ nurdeb biŋ bida heke kuriŋ. \p \v 23 Gwaha tike keneŋbe Yesu go komatmiŋ yago goyen, “Al samuŋmiŋ budam miŋyaŋ marbe Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ heŋ heŋbe meteŋeŋ wor po,” yinyiŋ. \v 24 Be, mel gob al samuŋmiŋ budam gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irkeb gogo yeŋ nurde haŋyen geb, mere go nurdeb dinoŋ kok yamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Mel, Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ heŋ heŋbe meteŋeŋ wor po. \v 25 Dapŋa kuruŋ kamel beleŋ amil haraŋ heŋ heŋ kutum yameŋ dirŋeŋ muŋ wor po goyen bana epte ma hurkuyeŋ. Gwahade goyen po al samuŋmiŋ budam wor Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋ epte ma hurkunayiŋ. Niŋgeb dawet irawa gobe tumŋaŋde meteŋeŋ gega, damiŋbe meteŋeŋ wor po? Gobe samuŋmiŋ budam miŋyaŋ al gore Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hi bana goŋ hurkuŋ hurkuŋ gobe meteŋeŋ wor po,” yinyiŋ. \v 26 Gwaha yinkeb komatmiŋ gob hurkuŋkat teŋbe, “Niŋgeb ganuŋ po ga epte Al Kuruŋ dirŋeŋ weŋ henayiŋ?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. \v 27 Irkeb Yesu beleŋ yeneŋbe, “Gobe alyen tareŋde epte moŋ. Gega Al Kuruŋyen tareŋdebe epte. Al Kuruŋbe al beleŋ meteŋeŋ nurde haŋ goyen igiŋ ala yiryeŋ,” yinyiŋ. \p \v 28 Be, gwaha yinkeb Pita beleŋ, “Neŋbe gama girniŋ yeŋ detniniŋ tumŋaŋ yubul titiriŋ,” inyiŋ. \v 29-30 Irkeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Fudinde wor po dineŋ hime. Al kura neya ne niŋ yitiŋ mere igiŋya goke teŋ yamiŋ, kuliŋya itiŋya, haymiŋya babamya, miliŋya naniŋya, dirŋeŋ weŋ, irde meteŋmiŋ yubul tiyyeŋ al gobe megen hiyeŋya gayen wolmiŋeŋbe det yubul tiyyeŋ goyen folek kuruŋ wor po yawaryeŋ. Gega go hendebe kanduk manaŋ teŋ hiyeŋ. Irdeb kame Al Kuruŋya awalik heŋ yeŋya hugiŋeŋ hiriryeŋ. \v 31 Goyenpoga al budambe al hoyaŋ folek deŋniniŋ yaŋ yeŋ nurde haŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋ deŋem moŋ yiryeŋ. Munaŋ al kura al maliŋeŋ yeŋ nurde haŋ marbe Al Kuruŋ beleŋ deŋem yaŋ wor po yiryeŋ. Gobe al budam meheŋ henayiŋ marbe kame wor po henayiŋ, munaŋ al kamere haŋ marbe meheŋ henayiŋ go gwahade goyen,” yinyiŋ. \s Yesu kamde kamdemiŋ ge sopte momoŋ yiryiŋ \r (Mat 20:17-19; Luk 18:31-34) \p \v 32 Be, Yodan fe tubul teŋ Yerusalem hurkuŋ heŋyabe Yesu go meheŋde kuŋ hinhin. Irkeb komatmiŋbe Yesu go Yerusalem hurkuŋ hurkuŋ niŋ kafura ma heŋ kuŋ hike keneŋbe diliŋ fot yamiŋ. Irkeb al hoyaŋ kame gama irde hinhan mar go manaŋ kafura hamiŋ. Irkeb Yesu gore sopte komatmiŋ muŋ po yapat yirdeb mata gwahade forok yeŋ nunyeŋ yeŋbe goyen goke gaha yinyiŋ: \v 33 “Neŋ Yerusalem hurkuŋ hite gayenbe ne Al Urmiŋ gayen gor niŋ mar beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryat haniŋde nernayiŋ. Irkeb mel goreb kamyeŋ po yeŋbe nad Yuda mar moŋ al miŋ hoyaŋ haniŋde nernayiŋ. \v 34 Irkeb mel gore sukal nirde meyaŋ nirde nusulak teŋ teŋbe mununke kameŋ. Goyenbe yereŋkek hekeb huwareŋ,” yinyiŋ. \s Yemsya Yonyat gusuŋaŋ \r (Mat 20:20-28) \p \v 35 Be, Sebedi urmiŋ waraŋ Yemsya Yonya beleŋ Yesu hitte waŋbe, “Tisa, dawet kuraŋ gusuŋaŋ giryekeb igiŋ irde dunayiŋ?” inaryum. \v 36 Irkeb Yesu beleŋ, “Da ird duni yeŋ nineŋ har?” yeŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 37 Gwaha yinkeb wol heŋbe, “Gebe deŋge turŋuŋ yaŋ hiyyeŋya goyenbe deyya wa deŋdereŋ yaŋ dirayiŋ. Irkeb geya sosora heŋbe al doyaŋ yirde hitek,” inaryum. \v 38 Irkeb Yesu beleŋ, “Meretiriŋ gobe miŋ ma nurde heŋya gusuŋaŋ nirde har. Niŋgeb ne beleŋ Al Kuruŋyen dufay gama irde kanduk teweŋ gwahade goyen der manaŋ igiŋ tiriryeŋ?” yinyiŋ. \v 39 Irkeb wol heŋbe, “Deyya epte,” inaryum. Irkeb Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Ne beleŋ Al Kuruŋyen dufay gama irde kanduk kuruŋ teweŋ gwahade gobe der wor igiŋ tiriryeŋ. \v 40 Gega deŋtiriŋ yaŋ heŋ ketalner derd derd saŋiŋ pota irde duneŋ duneŋ gobe nere meteŋ moŋ. Tareŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ al basiŋa yirtiŋ mar goyen yunyeŋ,” yinyiŋ. \p \v 41 Be, komatmiŋ kadom 10 gore mere go nurdeb Yemsya Yonya niŋ biŋ ar yamiŋ. \v 42 Irkeb Yesu beleŋ tumŋaŋ hoy yirdeb gaha yinyiŋ: “Megen niŋ doyaŋ mar karkuwaŋbe al doyaŋ yirhet usi teŋ yiŋgeŋ ge po nurde kanduk yuneŋ haŋyen. Irde yende meteŋ marmiŋ manaŋ deŋniniŋ yaŋ hihit yeŋ nurdeya al kanduk yuneŋ haŋyen. \v 43 Gega deŋbe gwahade moŋ. Al kura deŋ haŋ bana gayen fole dirde ne po deŋne yaŋ hewe yeŋ nuryeŋ al gobe yiŋgeŋ ge ma nurde dende meteŋ al po hiyyeŋ. \v 44 Niŋgeb al kura doyaŋ al hewe yeŋbe yiŋgeŋ ge ma nuryeŋ. Irde almiŋ ge po dufay heŋ yende meteŋ al po hiyyeŋ. \v 45 Gwahade niŋgeb ne Al Urmiŋ gayen wor al beleŋ igiŋ igiŋ nirnaŋ yeŋ ma katmiŋ. Ne beleŋ po ga al igiŋ igiŋ yire yeŋ katmiŋ. Irdeb darine wok irde kameŋ goreb alya bereya kuruŋ gate mata buluŋmiŋ halde yunyeŋ yeŋ katmiŋ,” yinyiŋ. \s Batimeus diwiliŋ titmiŋ goyen naŋkinyiŋ \r (Mat 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Be, Yesu go gwaha teŋbe komatmiŋya Yeriko taunde kwamiŋ. Kuŋ taun go tubul teŋ kuŋ hikeyabe al kura diliŋ titmiŋ goyen beleŋ siŋare keperde al dawet kaŋaŋ yirde hinhin. Al gobe Batimeus, Timeus urmiŋ. \v 47 Be, al gobe, “Nasaret niŋ al Yesu waŋ hi,” yeke nurdeb hokde po, “Yesu, Dewit urmiŋ, ne ga neneŋ faraŋ nura be!” yiriŋ. \v 48 Irkeb al budam beleŋ ineŋ teŋ, “Bada hawa!” inamiŋ. Gega goyabe ug po hoy yiriŋ. “Dewit urmiŋ, ne ga neneŋ faraŋ nura be!” yiriŋ. \v 49 Irkeb Yesu kuŋ hinhin goyen meremiŋ go nurdeb tek yeŋ huwaryiŋ. Huwardeb, “Al go inke wayi,” yinyiŋ. Irkeb al diliŋ titmiŋ goyen, “Ge niŋ yeŋ hi geb, amaŋ heŋ huwara!” inamiŋ. \v 50 Irkeb amaŋ heŋbe meŋe diba uliŋhormiŋ hende niŋ goyen tuguya teŋ temeyde kururu uneŋ Yesu hitte kuriŋ. \v 51 Kukeb Yesu beleŋ, “Daha niri yeŋ hoy nirde ha?” inyiŋ. Irkeb al diwiliŋ titmiŋ goreb, “Tisa, naŋkenmewoŋ wor po yeŋ nurde hime,” inyiŋ. \v 52 Gwaha inkeb Yesu beleŋ, “Dufayge ne niŋ tareŋ irha goke sope girhem geb kwa!” inkeb goyare goyen po diliŋ naŋkeneŋbe Yesu kuŋ hinhin beleŋ go po gama iryiŋ. \c 11 \s Yesu Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ \p \v 1 Be, Yesuya komatmiŋ yagoya gobe Yerusalem binde binde hamiŋ. Irdeb Betfage taundeya Betani taundeya gor kwamiŋ. Taun irawa gobe Olip dugu dabayiŋde gor haryen. Be, Yesu beleŋ taun kura hinhinde gor matbe komatmiŋ irawa kura hulyaŋ yirdeb gaha yinyiŋ: \v 2 “Taun iroyenter iro kuri. Kuŋbe doŋki foŋeŋ kura al go hende ma kuŋ hitiŋ goyen feŋde hike kiniryeŋ. Keneŋbe hol irde teŋ wayiryeŋ. \v 3 Al kura beleŋ, ‘Gob daha teŋ har?’ dinkeb, ‘Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ gake yihi. Niŋgeb heŋ ga moŋ tumulgaŋ tiyyeŋ,’ iniryeŋ,” yinyiŋ. \p \v 4 Niŋgeb kuŋbe Yesu beleŋ yinyiŋ gwahade po doŋki goyen ya siŋakde feŋ titiŋ kenaryum. \v 5 Irde kuŋ hol irde hikeb al gor hinhan goreb, “Daha irye yeŋ doŋki go hol irde har?” yinamiŋ. \v 6 Irkeb Yesu beleŋ yinyiŋ gwahade po wol hekeb yubul tike teŋ kwaryum. \p \v 7 Be, doŋki go Yesu hitte tawaŋbe uliŋhormiŋ yugu teŋ doŋki go hende ugamkeb go hende hurkuŋ keperde kuriŋ. \v 8 Kuŋ hikeb al budam Yesu go palap irniŋ yeŋ uliŋhormiŋ yugu teŋ beleŋyaŋ ugamamiŋ. Irkeb al kurabe Yesu turuŋ irniŋ yeŋ beleŋ umŋa ird ird niŋ patila yuwalŋeŋ walde yawayamiŋ goyen beleŋyaŋ sar irde tukamiŋ. \v 9 Al kurab meheŋ hekeb kurab kame heŋbe tumŋaŋ ala deŋem isaŋ heŋ gaha yamiŋ: \q1 “Hosanna!\f + \fr 11:9 \ft Hosanna gote miŋbe ‘Al Kuruŋ, ge po turuŋ girde hitek!’\f* \q1 Doyaŋ Al Kuruŋyen deŋemde waŋ hi al gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde tareŋ iryeŋ! \q1 \v 10 Asininiŋ Dewit beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yirde hinhin gwahade yara \q2 yeŋ beleŋ doyaŋ diryeŋ gobe Al Kuruŋ beleŋ guram irde saŋiŋ iryeŋ. \q1 Hosanna! Al Kuruŋ, tareŋge kuruŋ wor po!” yamiŋ. \p \v 11 Be, Yesu go Yerusalem forok yeŋbe Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuriŋ. Irdeb dawet kuruŋ bana goyen yeneŋ tukuriŋ. Gega naŋa hubu hiriŋ geb, komatmiŋ 12ya Betani kwamiŋ. \s Yesu Al Kuruŋyen ya balem bana hurkuŋ ya haraŋ hiriŋ \r (Mat 21:18-19) \p \v 12 Be, fay urkeb Betani tubul teŋ heŋyabe Yesu go biŋge iryiŋ. \v 13 Irkeb fik he yuwalŋeŋ digula urtiŋ goyen keneŋbe igineŋ miŋyaŋ daw yeŋ kuŋ kinyiŋ. Kuŋ miŋde mat naŋkinyiŋ gega, igineŋ miŋmoŋ, yuwalŋeŋ beleŋ po aw urtiŋ kinyiŋ. Fik ferd ferd nalu moŋ geb, igineŋ miŋmoŋ kinyiŋ. \v 14 Gwahade keneŋbe Yesu beleŋ he goyen, “Al kura igineŋge sopte ma niyyeŋ,” ineŋ karan uryiŋ. Irkeb mere tiyyiŋ goyen komatmiŋ yago beleŋ nuramiŋ. \p \v 15 Be, kuŋ Yerusalem forok yeŋbe Yesube Al Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋ hurkuŋ al buda kuruŋ gor det damu teŋ hinhan goyen kwep kwep yirde yakira tiyyiŋ. Irde hora kapyaŋ heŋ heŋ marte\f + \fr 11:15 \ft Hora kapyaŋ heŋ heŋ marbe Roma gabmanyen horaya Yuda marte horaya goyen al beleŋ yeŋ yunke Al Kuruŋyen ya balemde niŋ hora teŋ wolmiŋeŋ al go yunke gab Al Kuruŋ galak yirde haŋyen.\f* gasuŋ yad yaboloŋ teŋ nu damu teŋ hinhan marte keperd keperd gasuŋ manaŋ yad yaboloŋ teŋ yunyiŋ. \v 16 Irdeb, “Damu teŋ teŋde niŋ dawet ya balem diliŋyaŋ goyaŋ gore sopte yukyawaŋ ma yirnayiŋ,” yinyiŋ. \v 17 Irdeb saba yirde heŋyabe, “Al Kuruŋyen asaŋdebe, ‘Nere yabe megen niŋ al buda kuruŋ gayen gare waŋ gabu irde mere nird nird ya hiyyeŋ,’ yitiŋ goyen ma nurde haŋyen? Gega deŋbe ya gayen teŋ kawe marte bana kuŋ kuŋ gasuŋ irde haŋ,” yinyiŋ. \v 18 Gwaha yinkeb al buda kuruŋ gor gabu iramiŋ mar gore meremiŋ go nurde dinoŋ kok yamiŋ. Niŋgeb goke Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba maryabe kafura heŋbe, “Daha mat kura mayteke kamyeŋ?” yeŋ beleŋ niŋ naŋkeneŋ hinhan. \v 19 Be, wawuŋ hekeb Yesuya komatmiŋya gobe taun kuruŋ go tubul teŋ mulgaŋ heŋbe hinhande gor kwamiŋ. \s Fik he torok yiriŋ \r (Mat 21:20-22) \p \v 20 Be, wampot Yerusalem mulgaŋ heŋ kuŋ heŋyabe fik he goyen filginiŋde mat po torok yitiŋ kenamiŋ. \v 21 Keneŋbe Pita gobe biŋ bak yekeb, “Tisa, fik he karan uraŋ gob torok yiyuŋ iro kena,” inyiŋ. \v 22 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Dufaytiŋbe Al Kuruŋ niŋ po tareŋ irnayiŋ. \v 23 Fudinde wor po dineŋ hime. Al kura dugu gayen, ‘Kuŋ makaŋ alare kata!’ ineŋ biŋde dufay budam ma iryeŋ. Irdeb dufaymiŋde, ‘Mere tihim gabe forok yeŋ nunyeŋ,’ yeŋ nuryeŋ gobe gwahade po forok yeŋ unyeŋ. \v 24 Gwahade niŋgeb gago dinhem. Det kuraŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irnayiŋ gob dufaytiŋdebe tihit wor po yeŋ nurnayiŋ. Irkeb dende hiyyeŋ. \v 25-26 Niŋgeb Al Kuruŋ mere irde heŋya kadtiŋ beleŋ buluŋ dirtiŋ goyen bitiŋ bak yekeb goyare po halde yuneŋ hinayiŋ. Irke gab Adotiŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po goreb dende wor halde dunyeŋ,” yinyiŋ.\f + \fr 11:25-26 \ft Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: \fv 26 \fqa deŋ beleŋ kadtiŋ buluŋ dirtiŋ goyen ma halde yuneŋ bitiŋ bana po yerde hinayiŋbe Adotiŋ tareŋmiŋ kuruŋ wor po goreb mata buluŋtiŋ goyen ma halde dunyeŋ.\f* \s Yesu tareŋmiŋ ge gusuŋaŋ iramiŋ \r (Mat 21:23-27; Luk 20:1-8) \p \v 27 Be, Yesuya komatmiŋya goyen sopte kuŋ Yerusalem forok yamiŋ. Irdeb Yesu go Al Kuruŋyen ya balem goyen koya milgu irtiŋ bana hurkuŋ kuŋ waŋ teŋ hikeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋ yeŋ hitte wayamiŋ. \v 28 Irdeb Yesu gusuŋaŋ irdeb, “Mata teŋ ha gayenbe ganuŋyen deŋemde teŋ ha? Ganuŋ beleŋ gwaha teŋ hayiŋ ginkeb gago teŋ ha?” inamiŋ. \v 29 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Ne wor gusuŋaŋ uŋkureŋ kura direŋ tihim goyen wol henaŋ ko. Irke gab al goyen deŋemde mata teŋ hime yeŋ momoŋ direŋ. \v 30 Yon Baptais beleŋ al baptais yirde hinhin goyenbe Al Kuruŋyen deŋemde ma alyen deŋemde? Momoŋ nirnaŋ!” yinyiŋ. \v 31 Irkeb mel go yiŋgeŋ uliŋ mere sege irdeb, “Al Kuruŋyen deŋemde intek gob, ‘Munaŋ daniŋ geb sabamiŋ goyen usi yeŋ nurde gama ma irde hinhan?’ dinyeŋ,” yamiŋ. \v 32 Munaŋ alyen deŋemde yetek gobe al buda kuruŋ gob Yon Baptaisbe Al Kuruŋyen mere basaŋ al fudinde wor po yeŋ nurde hinhan geb, goke kafura hamiŋ. \v 33 Niŋgeb mel goreb, “Neŋbe go ma nurde hite,” inamiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Ne wor mata teŋ hime gayen al gote deŋemde teŋ hime ma dineŋ,” yinyiŋ. \c 12 \s Yuda mar beleŋ Yesu mayke kamyeŋ gote maya mere \r (Mat 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 Be, gwaha teŋbe Yesu beleŋ Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya goyen maya mere mat gaha yinyiŋ: “Al kura wain meteŋ harde koya kerde milgu iryiŋ. Irdeb wain fimiŋ gilyaŋ heŋ heŋ niŋ mete talde det gitik iryiŋ. Irdeb wain meteŋ go doyaŋ ird ird ya yok manaŋ iryiŋ. Irdeb meteŋ gobe meteŋ mar hoyaŋ haniŋde kerdeb naŋa gisaw kuriŋ. \v 2 Be, wain fiŋ heke yad yad nalureb meteŋ miŋ al gore almiŋ kura hulyaŋ irke meteŋ doyaŋ irde hinhan mar hitte wayyiŋ. Waŋbe, ‘Wain kura nunke yad kwe,’ yinyiŋ. \v 3 Gega mel goreb al goyen mayde mayde takira tike duliŋ kuriŋ. \v 4 Gwaha irkeb meteŋ almiŋ hoyaŋ wor teŋ kerke wayyiŋ. Irkeb al gobe tonaŋde mayde nanyaŋ irde buluŋ buluŋ irde takira tiyamiŋ. \v 5 Be, sopte po al hoyaŋ hulyaŋ iryiŋ. Gega al gobe mayke kamyiŋ. Irkeb meteŋ miŋ al beleŋ sopte al yad yerke waŋ hinhan po goyenbe kurabe gasa yirde yakira teŋ hinhan. Munaŋ kurabe gasa yirke kamde hinhan. Meteŋ marmiŋ tumŋaŋ buluŋ buluŋ yirde hinhan. \v 6 Be, go po tike kuŋ kuŋ funaŋbe, ‘Urne gab palap irnayiŋ,’ yeŋbe urmiŋ bubulkuŋne wor po yeŋ nurde uneŋ hiyen al goyen teŋ kerke wayyiŋ. \v 7 Gega wain meteŋ doyaŋ irde hinhan mar gobe kadom momoŋ gird teŋbe, ‘Meteŋ gate miŋ alyen urmiŋbe gago niŋgeb, wake mayteke kami. Gogab meteŋ gate miŋ al miŋmoŋ hekeb neŋ beleŋ po tetek,’ yamiŋ. \v 8 Irdeb meteŋ miŋ al gote urmiŋ goyen mayke kamkeb tukuŋ meteŋ siŋare gor temeyamiŋ. \p \v 9 “Gwaha tikeb meteŋ gote miŋ al beleŋ waŋbe daha yiryeŋ yeŋ nurde haŋ? Gobe waŋ gasa yirke kamnayiŋ. Irdeb meteŋ go teŋ al hoyaŋ haniŋde kiryeŋ. \v 10 Mere ga dinhem gate miŋ goke Al Kuruŋyen asaŋde katiŋ goyen kapyaŋ ma heŋ haŋyen? Mere gobe gahade: \q1 ‘Ya yird yird mar beleŋ igiŋ moŋ yeŋ nurde pel iramiŋ hora goyen al hoyaŋ beleŋ teŋ go hende ya saŋiŋ wor po iryiŋ. \q1 \v 11 Go iryiŋ gobe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ iryiŋ. \q1 Dilniniŋdebe keneŋmiŋ kusamuŋ wor po,’ yitiŋ hi,” yinyiŋ. \rq Tikiŋ 118:22-23\rq* \p \v 12 Gwaha yinkeb mel goreb, “Siraw mere gabe neŋ ga po dineŋ hi,” yeŋ nuramiŋ geb, goke igiŋ ma nurdeb daha mat kura teŋ fere tiniŋ yeŋ beleŋ niŋ naŋkenamiŋ. Gega mel gobe al buda kuruŋ goke kafura heŋbe tubul teŋ kwamiŋ. \s Yesu tuŋaŋ urniŋ yeŋ teks yad yad mata niŋ gusuŋaŋ iramiŋ \r (Mat 22:15-22; Luk 20:20-26) \p \v 13 Be, go kamereb Al Kuruŋ doloŋ ird ird mata doyaŋ marte karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya goreb Yesu goyen meremde kura soŋ heke tenayiŋ yeŋbe Herotyen alyabe Farisi mar kuraya hulyaŋ yirke Yesu hitte kwamiŋ. \v 14 Kuŋbe, “Tisa, gebe mere fudinde po teŋ hayen. Irde al kura al deŋem yaŋ ma deŋem moŋ goke ma nurde hayen geb, al niŋ kafura ma heŋ hayen. Irdeb fudinde mat po Al Kuruŋyen mere tagalde hayen. Niŋgeb gusuŋaŋ kura girtek. Moseyen saba gama irde hite mar gare Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Sisar niŋ teks kertek gobe igiŋ ma dahade? Untek ma, goŋmiŋ?” inamiŋ. \v 15 Gega Yesu go usi matamiŋ goyen yeneŋ bebak teŋbe, “Daniŋ lomlom nirde haŋ? Hora kura tawaŋ nunke kene,” yinyiŋ. \v 16 Gwaha yinkeb hora mulowom uŋkureŋ tawayamiŋ. Tawakeb, “Gabe ganuŋde toneŋya deŋemya har?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb wol heŋbe, “Roma gabmanyen doyaŋ al kuruŋ Sisaryen,” inamiŋ. \v 17 Irkeb Yesu beleŋ, “Dawet kura Roma gabmanyen keneŋbe Roma gabman po uneŋ hinayiŋ. Gwahade goyen po, Al Kuruŋyenbe Al Kuruŋ po uneŋ hinayiŋ,” yinyiŋ. Irkeb mere go nurdeb dinoŋ kok yamiŋ. \s Sadusi mar beleŋ al kamtiŋ huward huward niŋ Yesu gusuŋaŋ iramiŋ \r (Mat 22:23-33; Luk 20:27-40) \p \v 18 Be, go kamereb Sadusi mar beleŋ Yesu hitte wayamiŋ. Go mar gobe al kamtiŋbe epte ma huwarnayiŋ yeŋ haŋyen. Be, mel goreb, \v 19 “Tisa, Mose beleŋ asaŋde gahade kayyiŋ: ‘Al kura diriŋ miŋmoŋ heŋya berem tubul teŋ kamkeb kuliŋ kura hiyeŋ goreb itiŋde beretap goyen teŋbe itiŋ ge diriŋ forok irde unyeŋ,’ yitiŋ hi. \v 20 Be, kamay itiŋya mel 7 kura hinhan. Itiŋ kuruŋbe berem yaŋ gega, diriŋ miŋmoŋ heŋya kamyiŋ. \v 21 Irkeb kuliŋ beleŋ beretap go tiriŋ. Gega yeŋ wor diriŋ miŋmoŋ heŋya kamyiŋ. Yende kuliŋ wor gwahade po kamyiŋ. \v 22 Be, gwahade po kuŋ kuŋ kuliŋ funaŋ ge wor beretap go tiriŋ goyen diriŋ kura forok ma irdeya kamyiŋ. Funaŋbe bere goyen wor kamyiŋ. \v 23 Be, ire itiŋya mel gote berembe uŋkureŋ gogo po hinhin geb, kame al kamtiŋ huward huward nalurebe bere gobe ganuŋde berem hiyyeŋ?” inamiŋ. \p \v 24 Gwaha inkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Deŋbe Al Kuruŋyen tareŋya merem asaŋde katiŋya goyen keneŋ wuk ma yeŋ haŋyen. Gwahade geb soŋ heŋ haŋ goyen go ma keneŋ haŋ? \v 25 Al kamtiŋ huwarnayiŋ nalurebe al beleŋ bere yade bere beleŋ al kuŋ kuŋ mata go miŋmoŋ hiyyeŋ. Yeŋbe Al Kuruŋyen gasuŋde hurkuŋbe yende miyoŋ yara henayiŋ. \v 26 Al kamtiŋ huward huward matabe Moseyen asaŋde kapyaŋ ma heŋ haŋyen? Al Kuruŋ beleŋ he gergeŋ melak heŋ hinhin bana gore mat Mose mere irde, ‘Nebe Abraham, Aisakya Yekopyat Al Kuruŋ,’ inyiŋ gobe ma kapyaŋ heŋ haŋyen? Mel gobe kamamiŋ gega, toneŋbe yeŋya haŋ geb, gogo gwahade yiriŋ. \v 27 Niŋgeb Al Kuruŋbe al kamtiŋde Al Kuruŋ moŋ, diliŋ gergeŋ haŋ mar gote Al Kuruŋ. Deŋ gab soŋ wor po heŋ haŋ,” yinyiŋ. \s Moseyen saba gote miŋ wor pobe da? \r (Mat 22:34-40; 23:1-36; Luk 10:25-28) \p \v 28 Be, goyenterbe Moseyen saba al kura gor heŋbe mel gore buluŋ mat Yesu gusuŋaŋ iramiŋ goyen Yesu beleŋ wol heŋ yuneŋ hike palŋa irde hinhin. Irdeb Yesu beleŋ meremiŋ keŋkela po wol heŋ yuneŋ hike nurdeb yeŋ wor, “Saba budam kuruŋ nurde hite gote miŋ wor pobe damiŋ?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 29 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Saba miŋ wor pobe gahade. Deŋ Israel mar nurnaŋ ko. Doyaŋ Al Kuruŋniniŋbe Al Kuruŋ yeŋ uŋkureŋ po hi. \v 30 Niŋgeb bubulkuŋtiŋde mat, bitiŋde mat, irde dufaytiŋde mat wor po Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde uneŋ hinayiŋ. Tareŋtiŋ manaŋ tumŋaŋ gabu irde yeŋ ge amaŋeŋ nurd uneŋ hinayiŋ. \v 31 Saba gote kurhanbe al kadtiŋ goyen dindigeŋ ge amaŋeŋ nurde haŋyen gwahade goyen po nurde yuneŋ hinayiŋ. Saba hoyaŋ kura iraw gayen fole yirtiŋ ma haŋ,” inyiŋ. \v 32 Gwaha inke al goreb, “Tisa, Al Kuruŋbe yeŋ uŋkureŋ gog po, hoyaŋ miŋmoŋ yaha gobe fudinde wor po yaha. \v 33 Bubulkuŋtiŋde mat, bitiŋde mat, irde dufaytiŋde mat wor po Al Kuruŋ niŋ amaŋeŋ nurde uneŋ hinayiŋ. Tareŋtiŋ manaŋ tumŋaŋ gabu irde yeŋ ge amaŋeŋ nurd uneŋ hinayiŋ, irde dindikeŋ ge amaŋeŋ nurde haŋyen gwahade goyen po kadtiŋ ge bubulkuŋtiŋde mat amaŋeŋ nurd yuneŋ hinayiŋ gobe Al Kuruŋ diliŋde galak mataya dapŋa kumga teŋ kasor ird ird mataya goyen fole wor po yirde hi,” inyiŋ. \v 34 Be, al gore Yesuyen mere goyen keŋkela wol hekeb, “Gebe Al Kuruŋya awalik hetek binde wor po haha,” inyiŋ. Gwaha inkeb gor hinhan mar beleŋ gusuŋaŋ ird ird niŋ kama hamiŋ. \s Yesu beleŋ Farisi marte sikkeŋ tagalyiŋ \r (Mat 22:41-46; Luk 20:41-47) \p \v 35 Be, Yesube Al Kuruŋyen ya balem koya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋ al saba yirde hinhin. Saba yirde heŋyabe gaha yinyiŋ: “Dahade niŋgeb Moseyen saba mar beleŋbe Mesaiabe Dewityen foŋeŋ yeŋ haŋyen? \v 36 Dewit yiŋgeŋbe Holi Spirit beleŋ ketal urke mere tiyyiŋbe gahade: \q1 ‘Al Kuruŋ beleŋbe Doyaŋ Al Kuruŋne gaha inyiŋ: \q1 “Waŋ ketalner heŋ al deŋem yaŋ wor po hawayiŋ. \q1 Irkeb asogo girde haŋ mar goyen bul yirde yawamekeb gasa yirde yufurka tiyayiŋ,” inyiŋ,’ yitiŋ hi. \rq Tikiŋ 110:1\rq* \m \v 37 Dewit yiriŋ gwahade po Mesaia goyen Doyaŋ Alne inyiŋ. Gega dahade niŋgeb, Moseyen saba mar beleŋ bul mat Mesaia gobe Dewityen foŋeŋ yeŋ haŋyen? Gobe kukuwamŋeŋ wor po,” yinyiŋ. Irkeb al buda kuruŋ gore mere go nurdeb amaŋeŋ nuramiŋ. \p \v 38 Be, saba yirde heŋyabe gaha yinyiŋ: “Moseyen saba mar niŋbe keŋkela po heŋ ga hinayiŋ. Yeŋbe al beleŋ deneŋ palap dirnaŋ yeŋbe uliŋhormiŋ somborŋeŋ yerde al diliŋyaŋ wilwul teŋ haŋyen. \v 39 Irdeb Yuda marte gabu ya bana dula nalu karkuwaŋyaŋ kuŋ heŋbe al deŋem yaŋde gasuŋyaŋ po keperde haŋyen. \v 40 Irdeb beretapyen samuŋ komkom heŋ haŋyen. Gega al beleŋ turuŋ dirnaŋ yeŋ Al Kuruŋ mere irhet yeŋbe mere ulyaŋ wor po tuluŋ teŋ haŋyen. Al gwaha teŋ hinayiŋ mar gobe gote muruŋgem buluŋ kuruŋ wor po tenayiŋ,” yinyiŋ. \s Beretap beleŋ Al Kuruŋ galak iryiŋ gote mere \r (Luk 21:1-4) \p \v 41 Irdeb Yesube Al Kuruŋyen ya balem bana goŋ Al Kuruŋ niŋ hora yerd yerd gasuŋ goyen siŋa kurhan keperdeb alya bereya hora yawaŋ yerde hike yeneŋ hinhin. Yeneŋ hikeya al samuŋ miŋyaŋ mar budam hora karkuwaŋ yawaŋ yerde hinhan. \v 42 Gega beretap kura waŋbe hora mulowom irawa yiryiŋ. \v 43 Irkeb Yesu beleŋ komatmiŋ yago tumŋaŋ hoy yirdeb, “Fudinde wor po dineŋ hime. Beretap buniŋeŋ garebe al budam gor hora yerhaŋ mar goyen fole yirde hora kuruŋ po kera. \v 44 Samuŋ miŋyaŋ marbe samuŋmiŋ yufut yuneŋ hora yerhaŋ. Munaŋ bere gabe siksukŋeŋ niŋgeb, horamiŋ basiŋa irtek yara gega tumŋaŋ yawaŋ yera,” yinyiŋ. \c 13 \s Nalu funaŋde niŋ mata \r (Mat 24:1-35; Luk 21:5-33) \p \v 1 Be, Yesu go Al Kuruŋyen ya balem goyen tubul teŋ kuŋ heŋya komatmiŋ uŋkureŋ kura beleŋ, “Tisa, hora karkuwaŋ ga yena. Ya gabe tanarde tubul wor po titiŋ,” inyiŋ. \v 2 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Ya kuruŋ hora beleŋ irtiŋ keneŋ haŋ gayen kamebe hora uŋkureŋ muŋ kura kadom hende ma hiyeŋ. Tumŋaŋ gilgalaŋ irde kateŋ pasi henayiŋ,” inyiŋ. \p \v 3 Be, Yesu go hurkuŋ Olip doŋdoŋde keperde ya balem goyen keneŋ hikeyabe Pita, Yems, Yonya Andruya po waŋbe, \v 4 “Daha naŋabe mere dirha go forok yenayiŋ? Irde da mata keneŋbe go dinha goyen bebak titek?” ineŋ gusuŋaŋ iramiŋ. \v 5 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Keŋkela heŋ ga hinaŋ ko. Moŋgo al usi dirnayiŋ geb. \v 6 Al budam nere mere teŋ wayhet yeŋ, ‘Nebe Mesaia,’ dineŋ usi dirnayiŋ. \v 7 Goyenterbe fuleŋa forok yeŋ hinayiŋ. Goyenbe fuleŋa forok yeŋ yeŋ mere momoŋ nurde goke hurkuŋkat ma teŋ hinayiŋ. Fuleŋa mata gobe forok yeŋ hinayiŋ gega, nalu funaŋbe kame wor po ga wayyeŋ. \v 8 Fudinde, al miŋ kura beleŋ huwarde al miŋ hoyaŋ kuraya arde hinayiŋ. Gabman kura beleŋ gabman hoyaŋya fuleŋa teŋ hinayiŋ. Niniŋa karkuwaŋ naŋa kurar kurar forok yeŋ hinayiŋ. Biŋge kamde kamde nalu forok yeŋ hinayiŋ. Kanduk kuruŋ gobe bere beleŋ haŋkapya diriŋ kawaŋ kere yeŋ uliŋ misiŋ katyeŋ go gwahade goyen po, kanduk go wa forok yeke gab nalu funaŋ forok yiyyeŋ. \p \v 9 “Niŋgeb keŋkela po heŋ ga hinayiŋ. Ne niŋ teŋbe asogotiŋ beleŋ Yuda marte gabu yayaŋ dukukeb doyaŋ mar beleŋ dusulak teŋ hinayiŋ. Irdeb merem yaŋ dird dird niŋ tiyuŋde niŋ doyaŋ marya gabman doyaŋ mar karkuwaŋya diliŋde dukukeb gor huwarde ne niŋ momoŋ yirnayiŋ. \v 10 Mere igiŋ ne niŋ yitiŋ gobe megeŋ kuruŋ gayen tagalde tukuke nurde pasi heke gab nalu funaŋ forok yiyyeŋ. \v 11 Niŋgeb al kura dukuŋ merere derke goya daha yeweŋ yeŋ goke kandukŋeŋ ma nurde hinayiŋ. Mere teŋ teŋ albe Holi Spirit, deŋ moŋ. Niŋgeb yeŋ beleŋ mere dunkeb go po yeŋ hinayiŋ. \p \v 12 “Goyenter mata kurabe ire itiŋya yiŋgeŋ uliŋ kadom al hay heŋ guneŋ tike al beleŋ waŋ gasa yirke kamnayiŋ. Naniŋ beleŋ diriŋmiŋ wor gwahade po yiryeŋ. Diriŋ manaŋ naniŋ miliŋ kakŋar yirde al hoyaŋ yinke waŋ gasa yirke kamnayiŋ. \v 13 Ne niŋ nurkeb al budam beleŋ haram dirnayiŋ. Gega al kura tareŋ heŋ kanduk go fole yiryeŋbe Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tiyyeŋ. \p \v 14 “(Ge, asaŋ gayen ga kapyaŋ heŋ ha albe keŋkela bebak tiyayiŋ.) Al Kuruŋyen ya balemde mata kukuwam kura gor forok yetek moŋ gega, forok yeke keneŋbe deŋ Yudia naŋare hinayiŋ marbe busaharde dugure hurkuŋ bana kunayiŋ. \v 15 Goyenterbe al kura ya hende hiyeŋ goyen kateŋ yamiŋ bana hurkuŋ detne kura yade ga busahare ma yiyyeŋ. \v 16 Al kura meteŋmiŋ tubul teŋ yare kuŋ amilne teŋ ga ma yiyyeŋ. \v 17 Goyen nalurebe bere biŋ miŋyaŋya bere diriŋ besare niŋ miŋyaŋyabe meteŋeŋ wor po yiryeŋ. \v 18 Niŋgeb goke Al Kuruŋ gusuŋaŋ irde hinayiŋ. Moŋgo kanduk kuruŋ goyen nalu buluŋde forok yiyyeŋkek geb. \v 19 Goyen nalureb megeŋ gabe kanduk kuruŋ wor po tiyyeŋ. Haŋkapya Al Kuruŋ beleŋ megeŋ iryiŋ waŋ waŋ ga hitere irde kame wor kanduk gwahade kura ma kentek. Go kanduk gobe baraŋ wor po duryeŋ. \v 20 Niŋgeb Al Kuruŋ beleŋ nalu buluŋ goyen ulyaŋde po tubul tike manhan al tumŋaŋ kamwoŋ. Gega al nere yiriŋ goke teŋbe nalu goyen wer irdeb dolfon iryiŋ. \v 21 Goyen nalure al kura beleŋ Mesaia niŋ yeŋ iŋgog gag dirkeb goyen nurde gama ma yirnayiŋ. \v 22 Mesaia falkukya Al Kuruŋyen mere basaŋ mar falkukya beleŋ waŋbe alya bereya Al Kuruŋ beleŋ basiŋa yirtiŋ goyen daha mat kura usi yirteke katnaŋ yeŋ mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayen kurayen forok yirnayiŋ. \v 23 Niŋgeb keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Merebe nalu go forok ma yeŋ hikeya pet teŋ gago momoŋ dirde hime geb. \p \v 24 “Niŋgeb kanduk kuruŋ goyen kamereb, \q1 ‘Naŋa kidoma hiyyeŋ, irdeb gagasi ma timiyyeŋ. \q1 \v 25 Naŋkiŋde mat dinambe suk yeŋ katnayiŋ. \q1 Irdeb naŋkiŋde niŋ dawet kuruŋ goyen aŋgor iryeŋ.’ \rq Aisaia 13:10; 34:4\rq* \m \v 26 Irde go nalureb al tumŋaŋ ne Al Urmiŋ gayen saŋiŋne turŋuŋ yaŋ wor po kigariŋkiŋ faykek hende katmeke nennayiŋ. \v 27 Irdeb miyoŋne yad yermeke kuŋ megeŋ muruŋ kurhan mat kuŋ megeŋ muruŋ kurhan niŋ alya bereya nigeŋ ge basiŋa yirtiŋ goyen yawaŋ gabu yirde nunnayiŋ. \p \v 28 “Niŋgeb fik he ga keneŋ gor mat dufay tenaŋ. He haniŋ goyen beda urde yuwalŋeŋ gergeŋ forok yekeb beda naŋa heweŋ tiya yeŋ nurde haŋyen. \v 29 Niŋgeb gwahade goyen po, kame mata gayen forok yeke yeneŋbe nalu funaŋbe binde wor po hihi yeŋ nurnayiŋ. \v 30 Fudinde wor po dineŋ hime. Alya bereya gayen nalure haŋ gayen ma kamkeya mata kuruŋ gayen forok yiyyeŋ,” yinyiŋ. \v 31 Megeŋya naŋkiŋyabe hubu hiriryeŋ. Gega merenebe hubu ma hiyyeŋ. \s Nalu funaŋbe bebakkeŋ moŋ \r (Mat 24:36-44) \p \v 32 Be, Yesu go sopte gaha yinyiŋ: “Al kura nalu goyen bebakkeŋ ma nurde hi. Hubu wor po. Naniŋ po ga nurde hi. Urmiŋya miyoŋmiŋ yiŋgeŋya haŋ goyen wor ma nurde haŋ. \v 33 Nalu goyenter dawet go wayyeŋ yeŋ ma nurde haŋ niŋgeb, keŋkela heŋ doyaŋ heŋ hinayiŋ. \v 34 Gobe ya miŋ al kura naŋa gisaw kwe yeŋ meteŋ marmiŋ haniŋde meteŋ kurayen kurayen yuneŋbe ya doyaŋ al goyen, ‘Ne waŋ waŋ nalu niŋ dufay heŋ keŋkela doyaŋ heŋ hayiŋ,’ ineŋ kuyeŋ go gwahade goyen. \v 35 Niŋgeb ya gote miŋ al mulgaŋ heŋ heŋ nalu ma nurde haŋ geb, keŋkela heŋ ga hinayiŋ. Wawuŋbana daw, wawuŋ binde daw tatirok mere ma tiyyeŋya daw ma biram kerkeya yara kura wayyeŋ gobe ma nurde haŋ. \v 36 Moŋgo ferde ug heŋ hikeya waŋ bemel diryeŋ geb. \v 37 Mere ga dineŋ hime gabe deŋ po ma dineŋ hime. Al tumŋaŋ yineŋ hime. Niŋgeb keŋkela heŋ ga hinayiŋ,” yinyiŋ. \c 14 \s Yesu mayde mayde niŋ sege irde hinhan \r (Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Yon 11:45-53) \p \v 1 Be, Yuda marte asem yago beleŋ Isip naŋa tubul tiyamiŋ goke biŋ bak yeŋ yeŋ ge gabu ird ird nalu kuruŋ Pasoba\f + \fr 14:1 \ft Bikkeŋ Israel mar Isip naŋa tubul teŋ Kenan kuniŋ tiyamiŋyabe Al Kuruŋ beleŋ sipsip al diriŋ dirŋeŋ gasa yirde darim yade yame kantayaŋ sam yirnayiŋ yinyiŋ. Munaŋ al kura gwaha ma tiyamiŋ marbe Al Kuruŋyen miyoŋ beleŋ waŋbe mel gote urmiŋ mataliŋya dapŋamiŋ mataliŋya goyen tumŋaŋ gasa yirke kamamiŋ. Gega meremiŋ gama iramiŋ marbe miyoŋmiŋ beleŋ yubul tiyamiŋ goke dufay heŋ heŋ ge dula mata teŋ hinhan.\f* ineŋ haŋyen goya beret yis miŋmoŋ nen nen nalu kuruŋ goya goyen molye go yeŋ heŋya pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya beleŋ daha mat kura al diliŋ banare Yesu teŋ mayteke kami yeŋ balmiŋ mere sege iramiŋ. \v 2 Gega yiŋgeŋ mere mayde, “Dula nalu kuruŋ gayenter ma gwaha titek. Moŋgo al beleŋ fuleŋa dirnak ge,” yamiŋ. \s Bere kura nat fimiŋ teŋ Yesu tonaŋde wok iryiŋ \r (Mat 26:6-13; Yon 12:1-8) \p \v 3 Be, Yesu go Betani taunde Saimonyen yare heŋ biŋge nene hinhin. Saimon gobe bikkeŋ busuka miŋyaŋ hiyen goke teŋbe Saimon Busuka ineŋ haŋyen. Biŋge nene hikeyabe bere kura beleŋ nat he filginiŋ gote fimiŋ hamiŋ igiŋ muŋ wor po yaliŋ alabasta hora po irtiŋ bana hitiŋ goyen tawaŋ migisuŋ mardeb Yesu tonaŋde wok iryiŋ. Nat fimiŋ gobe damum hende wor po. \v 4 Be, bere gore gwaha tikeb al gor hinhan gore go keneŋ biŋ ar yekeb, “Daniŋ dawet igiŋ muŋ gayen titmiŋeŋ buluŋ ira?” yeŋ yiŋgeŋ uliŋ tagalde hinhan. \v 5 Tagalde heŋyabe, “Det goyen damumbe al kura dama uŋkureŋde meteŋ teŋ hora tiyyeŋ gote folek. Niŋgeb hora go teŋbe al buniŋeŋ samuŋ miŋmoŋ faraŋ yurtek igiŋ gega, gwaha ma tiya,” yeŋ ineŋ teŋ buluŋ iramiŋ. \v 6 Irkeb Yesu beleŋ, “Tubul tinaŋ. Daniŋ dufaymiŋ buluŋ irde haŋ? Yeŋbe mata igiŋ muŋ wor po nira. \v 7 Al buniŋeŋ samuŋ miŋmoŋbe hugiŋeŋ deŋya hikeb igiŋ faraŋ yurde hinayiŋ. Goyenpoga nebe deŋya hugiŋeŋ ma hitek. \v 8 Yeŋ beleŋ mata nirtekbe gag po nira. Nat fimiŋ sam nira gabe ne kammeke mete nirnayiŋ goke teŋ gago gitik nira. \v 9 Niŋgeb fudinde wor po dineŋ hime. Ne niŋ naŋa kuruŋ gayen tagalde tukuŋ heŋbe bere gare mata tiya gake wor tagalde hike nurde hinayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 10 Irkeb Yesuyen komat kura deŋembe Yudas Iskariot gore pris buda gote karkuwaŋmiŋ haniŋde pel ire yeŋ kuriŋ. \v 11 Kuŋ yenkeb yende mere goyen nurde amaŋ heŋbe horare damu girtek inamiŋ. Irkeb Yudas go daha mat kura Yesu goyen mel gote haniŋde kereŋ yeŋ dufay heŋ hinhin. \s Yesuya komatmiŋya dula funaŋ tiyamiŋ \r (Mat 26:17-25; Luk 22:7-14,21-23; Yon 13:21-30) \p \v 12 Be, haŋka wawuŋbe beret yis miŋmoŋ nen nen nalu miŋ ureŋ tiya yeŋ nurdeb Yesuyen komatmiŋ yago beleŋ, “Damde kuŋ Pasoba nalure niŋ biŋge goyen gitik irniŋ?” yeŋ gusuŋaŋ iramiŋ. Go nalure goyenterbe Pasoba niŋ teŋ sipsip dirŋeŋ gasa yirde kumga teŋ haŋyen. \v 13 Irkeb Yesu beleŋ komatmiŋ irawa kura hulyaŋ yirdeb, “Yerusalem kuŋbe al kura fe kuwe teŋ waŋ kuke keneŋbe gama iriryeŋ. \v 14 Ya binde hurkukeb gama irde hurkuŋ ya miŋ al goyen keneŋbe, ‘Tisa beleŋ, “Gasuŋ darebe neya komatneya Pasobayen biŋge netek?” yihi,’ iniryeŋ. \v 15 Gwaha inkeb ya bana goŋ gasuŋ kuruŋ kura hende hi, bikkeŋ sope irtiŋ goyen dikala diryeŋ. Irkeb gasuŋde gorbe dula teŋ teŋ det goyen gitik iriryeŋ,” yinyiŋ. \v 16 Irkeb irem go Yerusalem kuŋbe yeŋ yinyiŋ gwahade po yenaryum. Irdeb Pasoba biŋge goyen gitik irdeb mulgaŋ haryum. \p \v 17 Be, wawuŋbana hekeb Yesuya komatmiŋ 12ya goyen yare gor kuŋ forok yamiŋ. \v 18 Irdeb ya biŋde goŋ hurkuŋ keperde dula teŋ hinhan. Dula teŋ heŋyabe Yesu beleŋ, “Fudinde wor po dinhem. Al uŋkureŋ kura tumŋaŋ dula teŋ hite bana gare po asogoner haniŋde niryeŋ,” yinyiŋ. \v 19 Irkeb komatmiŋ weŋ gor hinhan gobe kandukŋeŋ nuramiŋ. Irdeb yuŋkureŋ yuŋkureŋ waŋbe, “Ne niŋ daw yeŋ ha?” ineŋ gusuŋaŋ irde hinhan. \v 20 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Gobe al neya tumŋaŋde beret teŋ fe koroŋ uŋkureŋ bana fakamde hi al goreb gwaha tiyyeŋ. \v 21 Ne Al Urmiŋ gabe Al Kuruŋyen mere basaŋ al beleŋ bikkeŋ asaŋde kayamiŋ goyen po gama irdeb kameŋ. Goyenpoga ne Al Urmiŋ gayen asogoner haniŋde niryeŋ al gobe kanduk kuruŋ wor po tiyyeŋ. Al gobe kawaŋ ma hiriŋ manhan kanduk buluŋ goyen go ma kenwoŋ,” yinyiŋ. \p \v 22 Irdeb biŋge nene heŋyabe Yesu beleŋ beret teŋbe Naniŋ igiŋ nurd uneŋbe ubala teŋ komatmiŋ yunyiŋ. Yuneŋbe, “Beret dunhem gahade gayen po nebe deŋ ge teŋ kameŋ. Niŋgeb goke teŋbe beret gabe gasoŋne geb, teŋ nenaŋ,” yinyiŋ. \v 23 Irdeb wain fimiŋ gisu bana hitiŋ goyen teŋbe sopte po Al Kuruŋ igiŋ nurd uneŋbe, “Ga nenaŋ,” yineŋ yunkeb tumŋaŋ nitiŋ ala tiyamiŋ. \v 24 Irkeb Yesu beleŋ, “Al megen haŋ kuruŋ gake Al Kuruŋ beleŋ biŋa tareŋ tiyyiŋ goke teŋ darine wok irde kameŋ. Niŋgeb wain nahaŋ gobe darine. \v 25 Fudinde dineŋ hime. Wain fimiŋ gayen tebaŋ ma neweŋ. Kuŋ kuŋ Al Kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yiryeŋ goyenter gab deŋya tumŋaŋ sopte wain fimiŋ gergeŋ netek,” yinyiŋ. \p \v 26 Be, go kamereb tikiŋ hamiŋ. Irdeb Olip doŋdoŋde hurkamiŋ. \s Pita beleŋ helwaŋ hiyyeŋ goke tagalyiŋ \r (Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Yon 13:36-38) \p \v 27 Be, hurkuŋ gor heŋbe Yesu beleŋ gaha yinyiŋ: “Deŋ tumŋaŋ nubul teŋ busaharnayiŋ. Mata gote merembe hakot asaŋdeb, \q1 ‘Sipsip doyaŋ al go maymekeb sipsipbe burgagaw kernayiŋ,’ katiŋ hi. \rq Sekaraia 13:7\rq* \m \v 28 Gega kameŋ goyen sopte huwardeb ne wa meheŋ heŋ Galili kweŋ,” yinyiŋ. \v 29 Irkeb Pita beleŋ, “Al hoyaŋ gabe gubul tinayiŋ gega, nebe epte ma wor po gwaha tiyeŋ,” inyiŋ. \v 30 Irkeb Yesu beleŋ, “Fudinde wor po gineŋ hime. Haŋka wawuŋ tatirok irawa ma irkeya ge wa wawuŋ karwore ne niŋ helwaŋ heŋ, ‘Al gobe ma nurd uneŋ hime,’ yawayiŋ,” inyiŋ. \v 31 Gega Pita beleŋ, “Geya wor igiŋ kamyeŋ. Go ma wor po gubul tiyeŋ,” ineŋ tareŋ po hiriŋ. Irkeb kadom yago manaŋ huwardeb tumŋaŋ gwaha ala inamiŋ. \s Yesu Getsemani heŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ \r (Mat 26:36-46; Luk 22:39-46) \p \v 32 Be, gor mat kuŋ naŋa deŋe kura Getsemani ineŋ haŋyende gor forok yeŋbe komatmiŋ goyen, “Gar keperde doyaŋ nirde hike nebe Al Kuruŋ mere ireŋ,” yinyiŋ. \v 33 Irdeb Pita, Yems, Yonya po yadeb gasuŋ hoyaŋde kwamiŋ. Goyareb Yesube dufaymiŋya biŋyabe kanduk wor po hiriŋ. \v 34 Irkeb mel karwo goyen yinyiŋ. “Kanduk kuruŋ wor po mununa. Irkeb kamtek wor po nurhem. Niŋgeb gar heŋ keŋkela heŋ hinaŋ ko,” yinyiŋ. \v 35 Gwaha yineŋbe gor mat muŋ kura siŋgir teŋ kuŋbe megen kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋbe beleŋ hoyaŋ kura hi kenem kanduk kuruŋ yeŋ hitte forok yetek nalu goyen forok ma yewoŋ yeŋ Al Kuruŋ mere iryiŋ. \v 36 “Ado, mata budam kuruŋ gabe delgerbe meteŋeŋ kuram moŋ. Niŋgeb beleŋ hoyaŋ kura hi kenem kanduk gayen go ma teweŋ. Goyenbe nere dufay ma gama irayiŋ. Gigen dufay go po gama irayiŋ,” inyiŋ. \v 37 Irdeb mulgaŋ heŋ kuŋ komatmiŋ karwo gobe firtiŋde hike yinyiŋ. Gwahade yeneŋbe Pita goyen, “Saimon, bikkeŋ ferha gago? Epte ma keperde muŋ kura doyaŋ hawayiŋ? \v 38 Arkup ma yo, irde Al Kuruŋ mere irde ga hayiŋ. Gogab Satan waŋ lom girkeb go ma katayiŋ. Begerbe wilakŋeŋ nurde ha. Gega ulgebe kanduk heŋ hi,” inyiŋ. \p \v 39 Irdeb sopte yubul teŋ kuŋ haŋkapya Al Kuruŋ mere iryiŋ gwahade po inyiŋ. \v 40 Be, mulgaŋ heŋ waŋbe mel karwo goyen dukpu hika yirke sopte po firtiŋde hike yinyiŋ. Irkeb mel go huwardeb feramiŋ goke warga heŋbe Yesu goyen gwaha mat kura mere irtek ma nuramiŋ. \p \v 41 Gwahade yeneŋbe mulgaŋ heŋ Al Kuruŋ mere irde hinhin gasuŋde kuriŋ. Irdeb funaŋ mel karwo go hitte waŋbe, “Huwarnaŋ! Ep ferde usaŋ hahaŋ niŋ. Ne Al Urmiŋ gayen mata buluŋ mar haniŋde nertek nalube gago forok yihi. \v 42 Huwarke kuniŋ. Asogoner haniŋde nertek albe gago bikkeŋ waya geb,” yinyiŋ. \s Waŋ Yesu tanaramiŋ \r (Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Yon 18:3-12) \p \v 43 Gwaha yineŋ hikeyab Yesuyen komatmiŋ kura Yudasyabe Yesu teŋ teŋ marya goyen wayamiŋ. Fuleŋare niŋ bidilaya nukwaya yanarde wayamiŋ. Go mar gobe pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya irde Yuda marte doyaŋ mar parguwakya beleŋ hulyaŋ yirkeb gogo wayamiŋ. \v 44 Be, Yesu asogom haniŋde kertek al goreb belen waŋ heŋya Yesu tetek mar goyen yinyiŋ. “Kuŋ forok yeŋbe mata kura tiyeŋ geb. Al kura amaŋ amaŋ irde uluŋde u irmeke neneŋbe gog po yeŋ kuŋ tenayiŋ. Irdeb upsiŋeŋ po tanarde teŋ kunayiŋ,” yinyiŋ. \v 45 Irdeb forok yeŋ goyare po Yesu hitte waŋbe, “Tisa,” ineŋbe yende pere ird ird matare uluŋde u iryiŋ. \v 46 Irkeb al buda gore waŋ tanaramiŋ. \v 47 Gwaha tikeb Yesu komatmiŋ kura yeŋ binde hinhin goreb fuleŋare niŋ bidilamiŋ mardeb pris buda gote kuruŋmiŋde meteŋ al gote kirmiŋ sapa iryiŋ. \v 48 Irkeb Yesu beleŋ yeŋ tetek mar goyen, “Ne gayen fuleŋa mar yad kuŋ hime geb, gago fuleŋare niŋ bidilaya nukwaya manaŋ waŋ nawarniŋ teŋ haŋ? \v 49 Nebe deŋya hugiŋeŋ hinhet. Al Kuruŋyen ya balem bana saba tagalde hinhem. Gega go ma nade hinhan. Goyenbe goŋmiŋ. Al Kuruŋyen asaŋde mere katiŋ hi gwahade po forok yiyyeŋ,” yinyiŋ. \v 50 Irkeb komatmiŋ yago tumŋaŋ Yesu tubul teŋ busaharamiŋ. \p \v 51-52 Goyenterbe al foŋeŋ kura amil faykek po aw teŋ Yesu gama irde hinhin. Goyenbe yeŋ manaŋ mel gore tanarkeb amil goyen gor po afuyaŋ heŋbe kupsoŋ busaharyiŋ. \s Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ diliŋde huwaryiŋ \r (Mat 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Yon 18:13-14,19-24) \p \v 53 Be, Yesube pris buda gote kuruŋmiŋ Kaiafas hitte tukukeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya, Yuda marte doyaŋ mar parguwakyabe Moseyen saba marya tumŋaŋ gabu iramiŋ. \v 54 Be, Pitabe Yesu gama irde kuriŋ gega, gisaw yarham po hinhin. Irdeb pris buda gote kuruŋmiŋde ya kuruŋ goyen milgu irtiŋ koya bana goŋ gabu gasuŋde hurkuriŋ. Irdeb gorbe ya goyen doyaŋ irde hinhan marya tumŋaŋ kak kateŋ hinhan. \v 55 Irkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋya Yuda marte doyaŋ mar tumŋaŋ goya gabu irde da misiŋde kura Yesu mayteke kami yeŋ mere sege iramiŋ. Gega mere miŋ igiŋ kura ma kenamiŋ. \v 56 Gorbe al budam Yesu merem yaŋ irniŋ yeŋ usi mere fakaka iramiŋ. Gega meremiŋ kuruŋ gobe soŋ ala heke miŋ keŋkelak kura ma forok yiriŋ. \v 57 Gwaha teŋ kuŋ kuŋbe al kura beleŋ huwardeb usi mere gahade tiyamiŋ. \v 58 “Al gareb, ‘Al Kuruŋyen ya balem al haniŋde irtiŋ gabe upew ureŋ. Irdeb naŋkahal karworeb hoyaŋ ireŋ. Goyenbe al haniŋde irtiŋ gahade moŋ,’ yeke nurtiriŋ,” yamiŋ. \v 59 Gega merem goyen wor soŋ ala heŋ miŋ keŋkelak ma forok yiriŋ. \p \v 60 Irkeb pris buda gote kuruŋmiŋ beleŋ gor gabu iramiŋ mar diliŋ mar huwardeb, “Mere ulger irde haŋ gayen kura muŋ wol ma hawayiŋ? Dahade nurde ha?” ineŋ Yesu gusuŋaŋ iryiŋ. \v 61 Gega Yesu gobe haywaŋ ma irde balmiŋ po hinhin. Irkeb sopte po gusuŋaŋ irdeb, “Ge gayenbe Mesaia, Al Kuruŋ neŋ beleŋ doloŋ irde hityen gote Urmiŋ?” inyiŋ. \v 62 Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Gwaha, nebe ge yaha gog po. Niŋgeb ne Al Urmiŋ gayenbe al deŋem yaŋ wor po heŋ Al Kuruŋ saŋiŋmiŋ kuruŋ wor po gote haniŋ yase beleŋ keperdeb kigariŋkiŋ faykek hende kateŋ himeke nennayiŋ,” inyiŋ. \v 63 Gwaha inkeb pris buda gote kuruŋmiŋ goreb Al Kuruŋ sukal ira yeŋ biŋ ar yeke uliŋhormiŋ erek irdeb, “Yiŋgeŋ gwaha yihi geb, daniŋ merem yaŋ irtek al hoyaŋ niŋ nurtek?” yiriŋ. Irdeb al buda goyen, \v 64 “Al Kuruŋ sukal ira gab dahade nurde haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. Irkeb mel goreb biŋde buluŋ nurde Yesu goyen kamyeŋ wor po yamiŋ. \v 65 Irkeb kura beleŋ meyaŋ irde amil teŋ diliŋ mala teŋ haniŋ buda irde mayde heŋyab, “Tagala. Ganuŋ beleŋ muguna?” inamiŋ. Irdeb pris buda gote kuruŋmiŋde ya goyen doyaŋ irde haŋyen mar beleŋ tukuŋbe usulak tiyamiŋ. \s Pita beleŋ Yesu niŋ helwaŋ hiriŋ \r (Mat 26:69-75; Luk 22:56-62; Yon 18:15-18,25-27) \p \v 66 Be, Pitabe pris buda gote kuruŋmiŋde ya kuruŋ koya beleŋ po milgu irtiŋ bana goŋ al gabu irde haŋyen sawsawa kuruŋ kura goyenter hikeyabe pris buda gote kuruŋmiŋde meteŋ bere kura wayyiŋ. \v 67 Yeŋbe kak kateŋ hinhin. Gwaha teŋ hikeya bere gore waŋ keŋkela irdeb, “Ge manaŋ Nasaret niŋ al Yesuya hinhan,” inyiŋ. \v 68 Goyenpoga Pita beleŋ helwaŋ irdeb, “Gebe da niŋ yeŋ ha? Neb goke kura yeŋ ha yeŋ ma nurde hime,” ineŋbe gabu gasuŋ go tubul teŋ hoyaŋde kuriŋ. \v 69 Be, bere goreb Pita sopte po keneŋbe gor huwarde hinhan mar goyen, “Yesuyen kadom kurabe gago,” yinyiŋ. \v 70 Irkeb tebaŋ po helwaŋ hiriŋ. \p Be, muŋ kura hitŋeŋ teŋbe yeŋ bindere hinhan mar goreb, “Fudinde, gebe Galili niŋ al. Niŋgeb kuramiŋbe ge gago,” inamiŋ. \v 71 Irkeb huwardeb mere hitem po yirdeb, “Nebe Al Kuruŋ beleŋ neneŋ hikeya fudinde wor po dineŋ hime. Nebe al goke yeŋ haŋ yeŋ ma nurde hime,” yinyiŋ. \v 72 Irkeb goyare goyen po tatirok wawuŋ irawa iryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ, “Tatirok iraw ma irkeya ge wa wawuŋ karwore ne niŋ yeŋ, ‘Al gob go ma nurd uneŋ hime,’ yawayiŋ,” inyiŋ goyen goke biŋ bak yiriŋ. Irkeb mata tiyyiŋ goke kandukŋeŋ wor po nurde eseŋ epte ma tiyyiŋ. \c 15 \s Yesu Pailat diliŋde huwaryiŋ \r (Mat 27:1-2,11-14; Luk 23:1-5; Yon 18:28-38) \p \v 1 Be, wampot wor po pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya Yuda marte doyaŋ mar parguwakya doyaŋ mar tumŋaŋ waŋ gabu irde mere sege irdeb, “Mayteke kami,” yamiŋ. Irdeb Yesu haniŋ fere teŋ Pailat, Roma gabman beleŋ teŋ kerke Israel wayyiŋ doyaŋ al goyen hitte tukamiŋ. \v 2 Irkeb Pailat beleŋ huwardeb, “Yuda marte doyaŋ al kuruŋ yeŋ haŋ gobe ge gago?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Irkeb Yesu beleŋ wol heŋbe, “Gwaha, gigeŋ yaha gog po,” inyiŋ. \v 3 Be, pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋ det budam niŋ Yesu goyen miŋge iramiŋ. \v 4 Irkeb Pailat beleŋ, “Dahade niŋgeb mere ulger irde haŋ kuruŋ gayen kura muŋ ma wol heŋ ha?” ineŋ sopte gusuŋaŋ iryiŋ. \v 5 Goyenbe go ma haywaŋ irke keneŋbe diliŋ fot yiriŋ. \p \v 6 Be, Pasoba dula nalu kuruŋ gwahade goyenterbe Pailat beleŋ al koyare haŋyen goyen Yuda mar beleŋ po deŋe urkeb uŋkureŋ kura teŋ siŋa irde hiyen. \v 7 Goyare goyenbe al kura deŋem Barabasya kadom yagoyabe bikkeŋ Roma gabman asogo irde fuleŋa teŋ al gasa yirke kamkeb yade koyare yeramiŋ goyen hinhan. \v 8 Be, nalu goyenter Pailat beleŋ mata teŋ hiyen go gwahade po diri yeŋ nurdeb Yuda mar goyen Pailat gusuŋaŋ irniŋ yeŋ wayamiŋ. \p \v 9-10 Be, Pailatbe al budam pris buda gote karkuwaŋmiŋ yubul teŋ Yesu gama irkeb pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋ keneŋ daniŋ neŋ ma gama dirhaŋ yeŋ nurdeb gogo Yesu niŋ igiŋ ma nurde yeŋ hitte tawayamiŋ goyen bikkeŋ yeneŋ bebak tiyyiŋ. Niŋgeb Pailat gore huwardeb, “Deŋbe Yuda marte doyaŋ al kuruŋ gayen tubul teŋ dunwoŋ yeŋ nurde haŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 11 Gega pris buda gote karkuwaŋmiŋ beleŋ al buda kuruŋ goyen, “Barabas siŋa ira innayiŋ,” yeŋ biŋ yade tukamiŋ. \p \v 12 Be, Pailat beleŋ huwardeb, “Be, gwaha yahaŋ geb, deŋ beleŋ Yuda marte doyaŋ al kuruŋ ineŋ haŋ al gayenbe daha ireŋ?” yineŋ gusuŋaŋ yiryiŋ. \v 13 Irkeb al buda kuruŋ goreb hokde po, “Kuruse hende mayke kami! Kuruse hende mayke kami!” yamiŋ. \v 14 Irkeb Pailat beleŋ sopte gusuŋaŋ yirdeb, “Da misiŋdeb gogo yahaŋ? Da mata buluŋ tiyuŋ?” yinyiŋ. Gega al buda kuruŋ gore mere nurtek ma hamiŋ. Irdeb hokde wor po, “Kuruse hende mayke kami! Kuruse hende mayke kami!” yeŋ tebaŋ tiyamiŋ. \v 15 Irkeb Pailat beleŋ al buda kuruŋ goyen gwaha yirmeke biŋde igiŋ nurnaŋ yeŋbe Barabas teŋ siŋa irdeb Yesube teŋ fuleŋa marmiŋ haniŋde kiryiŋ. Irkeb tukuŋ usulak teŋbe kuruse hende mayniŋ yeŋ tukamiŋ. \s Roma gabmanyen fuleŋa mar beleŋ Yesu giwgiw irde hinhan \r (Mat 27:27-31; Yon 19:2-3) \p \v 16 Be, go mar goreb Pailatyen ya kuruŋ goyen siŋa kurhan tukuŋbe fuleŋa mar pasi po hoy yirke waŋ gabu iramiŋ. \v 17 Irdeb doyaŋ al kuruŋyen umŋa irhet yeŋ amil umŋam bukkeŋya digulakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ kura goyen tawaŋ Yesu hor irde uneŋbe doyaŋ al kuruŋyen tonaŋhor irhet yeŋbe kaŋ daŋdaŋeŋ yaŋ teŋ tiga ilde tawaŋ Yesu tonaŋde misiŋeŋ yaŋ po keramiŋ. \p \v 18 Be, gwaha irdeya gab doyaŋ al kuruŋ turuŋ irde haŋyen gwahade irhet yeŋ giwgiw irdeb, “Gebe Yuda marte doyaŋ al kuruŋ. Amaŋeŋ nurde turuŋ girhet,” ineŋ bak mayde epte ma irde hinhan. \v 19 Irdeb he nukware tonaŋde mayde tebaŋ irde meyaŋ irde Yesu kahaŋ miŋde kateŋ dokolhoŋ yuguluŋ teŋ doyaŋ al kuruŋ palap irde haŋyen gwahade irtiŋ yara irde hinhan. \p \v 20 Be, mel gobe gwaha mat Yesu go giwgiw irde amil umŋam bukkeŋya digulakya suluk yirke bukkeŋ yara hitiŋ kura hor irde unamiŋ goyen tugu teŋbe yende amil po sopte hor irde unamiŋ. Irdeb tukuŋ kuruse hende mayniŋ yeŋ teŋ siŋare kwamiŋ. \s Yesu kuruse hende mayamiŋ \r (Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Yon 19:17-27) \p \v 21 Be, goyare goyenbe Sairini niŋ al kura deŋembe Saimon goyen tiyuŋ hoyaŋde mat waŋ Yerusalem kuŋ hinhin. Irkeb fuleŋa mar beleŋ belen keneŋbe Yesu faraŋ urde kuruse tiwi yeŋ pakku iramiŋ. Saimon gobe Aleksandaya Rufusyat naniŋ. \p \v 22 Be, mel gore Yesu goyen tukuŋ naŋa deŋe kura Golgota ineŋ haŋyende gor tukamiŋ. (Golgota deŋe gote miŋbe ‘al tonaŋ kiŋkiniŋde’.) \v 23 Gorbe uliŋ misiŋ falmuk ird irdde niŋ he fimiŋya wain fimiŋya suluk irtiŋ goyen Yesu unamiŋ. Gega go ma niriŋ. \v 24 Irkeb teŋ kuruse hende kerde kahaŋya haniŋya goyen heya karki yirde nil po teŋ yuramiŋ. Irdeb amilmiŋ yugu tiyamiŋ goyen ganuŋ beleŋ yawaryeŋ yeŋbe hora wet ma he parwek wet kura det kuldiŋ irtiŋ goyen teŋ yende matare tiliŋ tanaramiŋ. \p \v 25 Be, Yesube 9 kilok wampot kuruse hende mayamiŋ. \v 26 Irdeb da misiŋde mayke kamyiŋ goyen he parwek kura teŋ gahade kaŋbe kuruse tonaŋde keramiŋ: \qc YUDA MARTE DOYAŊ AL KURUŊ \p \v 27-28 Be, go nalure goyen po kawe mar irawa kura goyen wor kuruse hende gasa yiramiŋ. Irdeb Yesuyen kurusebe kahalte kerdebe al irawa gotebe kurhan kurhan yeramiŋ.\f + \fr 15:27-28 \ft Asaŋ hoyaŋdebe gahade hi: \fv 28 \fqa Kame mata gwahade fudinde forok yiyyeŋ yeŋbe Al Kuruŋyen asaŋde gahade katiŋ hi: “Yeŋbe mata buluŋ marya kamyiŋ.”\f* \p \v 29 Be, al goyaŋ fole teŋ kuŋ hinhan gore keneŋbe biruŋ biruŋ teŋ, “Be, gebe, ‘Al Kuruŋyen ya balem goyen pir irde pasi heŋbe epte naŋkahal karwore po ireŋ,’ yariŋ go? \v 30 Niŋgeb kuruse hende mat gigeŋ tareŋger katke ginniŋ be,” ineŋ ayaŋ keramiŋ. \v 31-32 Al hoyaŋ beleŋ irde hinhan gwahade goyen po pris buda gote karkuwaŋmiŋya Moseyen saba marya yiŋgeŋ uliŋ wor huwardeb, “Al ga kennaŋ ko. Al hoyaŋbe faraŋ yurde hiyen. Munaŋ yiŋgeŋbe epte moŋ. Yeŋbe fudinde Israel marte doyaŋ al kuruŋ Mesaia kenem mal po kuruse hende mat kati. Irke keneŋbe fudinde wor po yeŋ nurtek,” ineŋ giwgiw irde ayaŋ kerde epte ma tiyamiŋ. Irkeb Yesu bindere hinaryum al irawa kuruse hende gasa yiramiŋ gore wor gwahade po inaryum. \s Yesu kamyiŋ \r (Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Yon 19:28-30) \p \v 33 Be, kuŋ kuŋ naŋa baŋkahal wor po hekeb megeŋ kuruŋ gabe kidoma beleŋ po alu urke kuŋ kuŋbe 3 kilok wawuŋbana hiriŋ. \v 34 Be, 3 kilok wawuŋbana hekeb Yesu beleŋ hokde po Al Kuruŋ goyen, “Eloi, Eloi, Lama Sabaktani!” inyiŋ. Gote miŋbe “Al Kuruŋne, Al Kuruŋne, daniŋ nubul taha!” \v 35 Irkeb al goyaŋ huwarde hinhan gore nurdeb, “Elaia hoy ira go nurnaŋ,” yamiŋ. \v 36 Goyen nurdeb al kura kup yeŋ kuŋ amil erek irdeb tukuŋ wain fimiŋ mukkuweŋ bana goŋ duk irdeb kutumde taw irdeb tawaŋ, “Nawa,” ineŋbe, “Be, Elaia beleŋ waŋ faraŋ urde teŋ kerke katyeŋ daw niŋge, mekerke keneŋ hiniŋ,” yiriŋ. \v 37 Be, Yesu gobe uliŋ misiŋ kuruŋ wor po kateŋ, “Woy!” yeŋbe yayeŋa funaŋ, “Ha!” irdeb kamyiŋ. \v 38 Irkeb goyare po Al Kuruŋyen ya balem bana amilbe hende mat kahalte po erek yeŋ kateŋ iraw haryum. \v 39 Be, fuleŋa marte doyaŋ almiŋbe Yesu diliŋ mat heŋ Yesu mere teŋ daha mat kamyiŋ goyen keneŋbe, “Fudinde, al gabe Al Kuruŋ Urmiŋ!” yiriŋ. \p \v 40 Be, goyarebe bere buda kura gisaw mat huwarde keneŋ hinhan. Bere gobe Galili mat Yesu gama irde Yerusalem wayamiŋ. Makdala niŋ Mariaya Yosesya Yems dirŋeŋyat miliŋ Maria, irde Salome manaŋ gor hinhan. \v 41 Bere karwo gabe Yesu Galili hinhinyabe gama irde faraŋ urde dawet kuraŋ nurde hikeb uneŋ haŋyen bere go goyen. \s Yesu mete tiyamiŋ \r (Mat 27:57-61; Luk 23:50-56; Yon 19:38-42) \p \v 42 Be, Yesu kamyiŋ nalu gobe Sabat nalu goke gitik teŋ teŋ nalure kamyiŋ. Nalu gobe Gitik teŋ teŋ Nalu ineŋ haŋyen. Be, Yesu kamyiŋ goyen wawuŋbanamiŋdebe, “Heŋ ga ma Sabat nalu heweŋ tiya go,” yeŋ nurdeb \v 43 Arimatea niŋ Yosep beleŋ Yesu hakwam teke al hoyaŋ beleŋ al gobe Yesu gama irde hiyen al kurabe gogo yeŋ buluŋ nurde untek goke ma nurdeb Pailat hitte kuŋ Yesu hakwam teŋ teŋ niŋ gusuŋaŋ iryiŋ. Yeŋbe tiyuŋ doyaŋ mar gabu irde haŋyen goyen bana niŋ al. Al budam beleŋ nurd uneŋ haŋyen. Yiŋgeŋbe Al kuruŋ beleŋ alya bereyamiŋ doyaŋ yird yird nalu goke doyaŋ heŋ hiyen. \v 44 Be, Yosep gore gusuŋaŋ irkeb Pailatbe Yesu kama mere goyen nurdeb dinoŋ kok yiriŋ. Irdeb fuleŋa marmiŋde doyaŋ al niŋ keya heke wakeb, “Yesube bikkeŋ kama?” ineŋ gusuŋaŋ iryiŋ. \v 45 Irkeb al goreb, “Fudinde, gwaha tiya,” inke Pailat beleŋ nurdeb Yesu hakwam goyen Yosep tubul teŋ unyiŋ. \v 46 Irkeb Yosep gobe kadomya kuŋ amil faykeŋ damu teŋ tawaŋ Yesu hakwam goyen faraŋ teŋbe mala teŋ tukuŋ al hakwam yerd yerd niŋ horabok taltiŋ bana goŋ keramiŋ. Irdeb hora kuruŋ goyen kaŋ kaŋ irdeb tukuŋ horabok mohoŋ pet tiyamiŋ. \v 47 Makdala niŋ Mariaya Yoses miliŋ Mariayabe Yesu hakwam goyen gor kerhaŋ yeŋ kenaryum. \c 16 \s Yesu kamyiŋde mat huwaryiŋ \r (Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Yon 20:1-10) \p \v 1 Be, Yuda marte usaŋ nalu, Sabat go hubu hekeb Makdala niŋ Mariaya Yems miliŋ Mariayabe Salomeya gobe Yesu kamyiŋ hakwam goyen sam irtek yeŋ he fimiŋ kura hamiŋ igiŋ muŋ goyen damu tiyamiŋ. \v 2 Irdeb fay urke Sande wampot muŋ naŋa pirik irkeyabe horabok bembare kwamiŋ. \v 3 Kuŋ heŋyabe, “Horabok mohoŋ pet titiŋ hora kuruŋ gobe ganuŋ beleŋ kaŋ kaŋ irde siŋa ireŋ tiya?” yeŋ kadom gusuŋaŋ gird tiyamiŋ. \v 4 Gega hurkuŋ heŋyabe horabok bemba mohoŋde naŋkeneŋbe hora kuruŋ wor po goyen bikkeŋ teŋ siŋa irtiŋ kenamiŋ. \v 5 Gwahade keneŋbe kuŋ forok yeŋ horabok bana hurkuŋbe al foŋeŋ kura uliŋhor faykek manaŋ yase beleŋ mat keperde hike keneŋbe kafura hamiŋ. \v 6 Irkeb al goreb, “Kafura heŋ ma. Nasaret niŋ al Yesu kuruse hende mayke kamuŋ goke wayhaŋ gobe gar ma hi. Yeŋbe bikkeŋ huwara. Keraŋ gasuŋdebe hubu ga kennaŋ. \v 7 Niŋgeb kuŋbe komatmiŋya Pitaya yeneŋ momoŋ yirnaŋ. Yesube yiŋgeŋ yiyuŋ gwahade po, yeŋ wa meheŋ heŋ Galili kuyeŋ. Gor gab kennayiŋ,” yinyiŋ. \v 8 Irkeb bere gobe kafura heŋ barbar yeŋ kukuwamŋeŋ nurdeb horabok bemba bana mat kateŋ siŋare heŋbe busaharde kwamiŋ. Gega kafura heŋbe mata kenamiŋ goke al kura ma momoŋ yiramiŋ. \s Yesu beleŋ komatmiŋ hulyaŋ yirdeb Al Kuruŋ hitte hurkuriŋ \p [ \v 9 Be, Yesu wampot muŋ huwaryiŋ goya goyen haŋkapyabe Makdala niŋ Maria diliŋde wa forok yiriŋ. Yeŋbe uŋgura 7 ketal urtiŋ hinhin goyen Yesu beleŋ sope irke igiŋ hiriŋ bere go goyen. \v 10 Be, bere go Yesu keneŋ mulgaŋ heŋ kuŋbe Yesu gama irde haŋyen marya Yesu kamyiŋ gote doloŋde heŋ eseŋ hinhan marya goyen momoŋ yiryiŋ. \v 11 Gega mel gobe bere gore, “Yesube kamuŋde mat huwara. Irke kenhem,” yinyiŋ go nurdeb fudinde yeŋ ma nuramiŋ. \p \v 12 Be, go kamereb Yesube komatmiŋ irawa kura Yerusalem tubul teŋ tiyuŋ hoyaŋde kuŋ hikeya al hoyaŋ yara heŋ yeŋ hitte forok yiriŋ. \v 13 Forok yeke keneŋ bebak teŋbe mulgaŋ heŋ kuŋ kadom yago momoŋ yiraryum. Gega yeŋbe irem gore yaryum goyen manaŋ fudinde yeŋ ma nuramiŋ. \p \v 14 Be, go kamereb Yesu yiŋgeŋ komatmiŋ 11 goyen ya bana heŋ dula teŋ hikeya forok yiriŋ. Forok yeŋbe al beleŋ huwaryiŋ kamere keneŋ momoŋ yirke ga tonaŋ tareŋ irde usi tahaŋ yeŋ nurde wasak po tiyamiŋ mar goyen goke yineŋ teŋ saba yiryiŋ. \v 15 Irdeb, “Kuŋ naŋa kuruŋ al hike kwa goyen bana ne niŋ yitiŋ mere igiŋ gayen tagalde momoŋ yirde tukunayiŋ. \v 16 Al kura baraŋ gayen fudinde yeŋ dufaymiŋ saŋiŋ irde baptais tenayiŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋ yumulgaŋ tiyyeŋ. Gega al gwaha ma tinayiŋ mar gobe Al Kuruŋ beleŋ merem yaŋ yiryeŋ. \v 17 Ne niŋ dufaymiŋ tareŋ irnayiŋ mar gobe Al Kuruŋyen tareŋde mata tiŋeŋ gahade teŋ hinayiŋ: deŋner uŋgura yakira teŋ hinayiŋ, naŋa hoyaŋde niŋ mere mat Al Kuruŋ mere irde hinayiŋ, \v 18 haniŋde kunere duwi yanarke yisinayiŋ gega go ma kamnayiŋ, fe det buluŋ miŋyaŋ nene kamtek goyen nenayiŋ gega go ma kamnayiŋ. Irdeb al gore garbam mar haniŋ yerde yuneŋ Al Kuruŋ gusuŋaŋ irkeb igiŋ henayiŋ,” yinyiŋ. \p \v 19 Be, Doyaŋ Al Kuruŋ Yesu beleŋ mere yiryiŋ go kamereb Naniŋ Al Kuruŋ beleŋ tumulgaŋ tike hurkuŋ al deŋem yaŋ heŋ haniŋ yase beleŋ kipiryiŋ. \p \v 20 Be, go kamereb Yesuyen komatmiŋ beleŋ kuŋ yeŋ ge yitiŋ mere igiŋ goyen naŋa al hike kwa kuruŋ gayen bana tagalde tukamiŋ. Gwaha teŋ hikeyabe Doyaŋ Al Kuruŋ beleŋ komatmiŋya heŋ meteŋ teŋ mel gore mere teŋ hinhan goyen fudinde yeŋ nurd nurd niŋ teŋbe mata tiŋeŋ turŋuŋ yaŋ kurayen kurayen goyen manaŋ forok yirde hinhin.]